Een late, bijzondere ontmoeting
[Recensie] “Als overlevende koestert Lily de rol die ze speelt in het verspreiden van informatie over de Holocaust” (p. 9).
Het boek begint met haar jeugdherinneringen aan de jaren 20 en 30. Ze groeit op in een harmonieus gezin met een fijne sfeer in Hongarije. Wanneer het antisemitisme toeneemt, wordt Lily zich vaag bewust van de naderende dreiging: “Maar al die duistere zaken leken ver weg, alsof het niets met ons te maken had” (p. 35 – 36).
In 1944 wordt zij met haar moeder, broer en zussen naar Auschwitz gedeporteerd. Ze heeft eigenlijk geen idee van hetgeen haar hier te wachten staat en drukt dat zo uit: “Je hoeft het ergste niet te vrezen als je het je niet kunt voorstellen” (p. 65). Het handgebaar op het perron van aankomst: deze naar links, die naar rechts, zegt haar op dat moment nog niets… Wanneer iemand haar de stank uit de schoorsteen uitlegt, reageert zij vol ongeloof. Er is ook een klein hoofdstuk met de veelzeggende titel “Wat ik niet wist”.
De beschrijving van het concentratiekamp Auschwitz komt overeen met hetgeen we lezen in andere boeken zoals Lily’s belofte in dit opzicht dan ook geen nieuwe inzichten maar daarmee doe je haar indringende verhaal ernstig tekort. Ook in dit boek onderga je als lezer de beklemmende sfeer van terreur en vernietiging die in dit kamp heerst. Lily brengt de lezer dicht bij de bittere realiteit van tekort aan voedsel, gebrek aan hygiëne, intimidatie, eindeloze appèls en mensen die hieronder bezwijken.
Wat dit boek bijzonder maakt is de aandacht voor de eindfase van de oorlog zoals de dodenmars: “We waren niet meer te herkennen als mensen, laat staan als jonge vrouwen” (p. 127). Dan is er de confrontatie met de Amerikaanse bevrijders en de ruime aandacht voor dit proces van een “gecompliceerde wedergeboorte” geeft dit boek zijn eigen karakter ten opzichte van andere kampverhalen. Lily ontvangt een bankbiljet met enkele persoonlijke woorden van een soldaat.
Na tientallen jaren zet haar achterkleinzoon Dov dit op Twitter. Binnen de kortste keren is er dan een stroom aan reacties waaronder één die naar de soldaat in kwestie leidt. Door tal van andere historische documenten en andere verhalen herleeft het verleden steeds meer. Er duikt zelfs een filmfragment met Lily dat in een Amerikaans Holocaust museum wordt bewaard. Uniek is de ontmoeting van Lily met haar bevrijder van destijds die haar het bankbiljet gaf.
Gedurende lange tijd wordt er na de Tweede Wereldoorlog niet over de oorlog gesproken maar de aanhouding van Eichmann maakt iets los waardoor het gesprek op gang komt. Dat geeft ruimte aan de slachtoffers maar tegelijk blijft het verleden Lily en anderen achtervolgen en is hun leven hierdoor voorgoed veranderd want “…er is iets doodgegaan in degenen die de oorlog overleefden” (p. 240).
Pas in de jaren 80 groeit de interesse voor de Holocaust wereldwijd en dan vormt Lily met anderen een groep die hun ervaringen deelt met anderen en het verleden documenteert. Het bezoek aan Auschwitz is aangrijpend omdat ze daar heel sterk haar vrijheid ervaart.
Voor haar inzet om de Holocaust aan jongere generaties over te dragen heeft Lily de British Empire Medal ontvangen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van alles
