‘Danse macabre op Oak Hill’
[Recensie] George Saunders schreef eerder verhalenbundels, dit is zijn eerste roman. Hij won hiermee de Man Booker Prize als tweede Amerikaan. De titel Lincoln in de Bardo verwijst naar president Abraham Lincoln (1809-1865). Bardo komt uit het Boeddhisme en betekent ’tussen twee’, een overgangsstadium tussen sterven en wedergeboorte. Het grootste deel van verhaal speelt zich af op begraafplaats ‘Oak Hill’ in Georgetown en beslaat niet langer dan één nacht. Het is een ‘bonte’ vertelling’ over president Lincoln die rouwt over de dood van zijn zoontje Willie. Troost wordt geboden door de ‘zielen’ die OakHill bewonen. Het idee voor de roman komt van een verhaal dat Saunders hoorde over president Lincoln. Hij zou, toen zijn zoontje overleden was, een paar keer de crypte ingegaan zijn om het lichaam van zijn dode zoon vast te houden.
Vertellers
Hans Volman is één van de drie vaste vertellers, een van de ‘zielen’ die OakHill bewonen. Hij stierf doordat hij getroffen werd door een balk uit de zoldering. Een sneue situatie omdat hij juist op die dag zijn huwelijk zou consumeren, dit was er nog niet van gekomen hoewel hij al een tijdje getrouwd was met zijn liefje. De andere vertellers zijn Roger Bevins III, hij beroofde zich van het leven en eerwaarde Everly Thomas die zijn eigen redenen heeft om nog steeds in de Bardo rond te dolen.
De ‘zielen’ denken dat ze ziek zijn, hun doodskisten noemen ze ‘krankenkisten’. Het verblijf in de Bardo hebben ze wijten aan hun vorig stadium: een ongelukkig of onbevredigend leven. Het is te vergelijken met de Louteringsberg, waarover Dante in De goddelijke komedie zo beeldend schreef. Ook in Saunders’ boek kunnen de schimmen verder gaan, maar de meesten blijven heel lange tijd in de Bardo hangen. Ze kunnen niet verder omdat onaangename, onverwerkte zaken tijdens hun leven de voortgang verhinderen. Slechts één personage weet dat ze in werkelijkheid dood zijn, dat komt doordat hij bij de beoordeling geweest is en niet in aanmerking kwam voor een goed leven na de dood. Hij heeft kunnen vluchten.
“Hij trad naar voren.
‘Hoe hebt u geleefd?’ vroeg het wezen ter rechterzijde.
‘Vertel het naar waarheid’, zei de ander, terwijl zij van weerszijden hun hoofd teder tegen het zijne legden.”
Er dolen veel zielen in de Bardo, ze worden aan het woord gelaten. Zo weten we van een aantal van hen wat ze in het leven uitgevoerd hebben en waarom ze hier zitten. Er is interactie, ze kunnen communiceren, van vorm veranderen, iemand betreden, en masse(!), er is seks, één personage loopt voortdurend met enorme erectie rond. Nou ja, een fantasievolle vertelling dus.
Paradijs
De sfeer is er niet altijd terneergeslagen, wanneer er iets ‘op handen‘ was kon je dat aan voelen en horen komen, het werd stil, er stak een warm briesje op ter aankondiging van een paradijselijke situatie: “Al deze dingen (de vruchtdragende bomen, het zoetgeurende briesje, de onuitputtelijke etenswaren, de magische waterstromen) vormden, zoals wij wisten, zogezegd slechts de voorhoede van hetgeen nog zou komen. ” (de eerwaarde Everly Thomas)
Een schare engelen komt tot hen, iedereen neemt de hemelse wezens op een andere manier waar. Ze nemen gedaanten aan van geliefde verwanten, bekenden om de zielen te verleiden naar de hemel te gaan. De schimmen krijgen een zintuiglijke en emotionele ervaring.
De aandacht gaat uit naar kleine Willie, de 11-jarige zoon van president Lincoln. Terwijl zijn ouders een belangrijke en feestelijke ontvangst houden, ligt Willie met hoge koorts in bed, hij heeft tyfus. De verslaggeving van de gebeurtenissen ziet er uit zoals dit kleine verslag, alsof het krantenstukjes zijn.
(James Joyce maakte in één van de episoden in Ulysses ook gebruik van deze stijl.)
Niet alleen journalistieke stukjes, maar ook ooggetuigenverslagen van personeel of andere personages vullen het verhaal in. Saunders maakt een mix van fictie en non-fictie. Je kunt daardoor als lezer op het verkeerde been gezet worden. Willie wordt niet begraven, maar bijgezet in een crypte. De vader van Willie is intens verdrietig en kan zijn zoon niet loslaten, zodat Willie niet verder kan en in de Bardo rond moet blijven dolen. De andere zielen hebben dit door en besluiten de president te helpen. Wanneer hij in het donker de begraafplaats opkomt krijgt hij hulp bij het proces van loslaten, gaat allemaal niet vanzelf, er zijn meerdere pogingen nodig en veel zielen.
Gothic
Gedurende het verhaal is de ondergaande en opkomende maan als motief frequent aanwezig, dit versterkt het verhaal. Het ondergaan en opkomen van de maan wordt beschouwd als zinnebeeld van sterven en verrijzen en/of wedergeboorte. Het lijkt op een heus spookverhaal met al die schimmen, vreemde personages met meerdere neuzen, ogen, oren, afwijkende kleding, hun soms platte vocabulaire en hun ruzies.
De slag om Fort Donelson (1862), was onderdeel van de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) en krijgt in het boek de nodige aandacht. Op de dag van de ’ten ruste legging’ van Willie worden de namen bekend gemaakt van de meer dan duizend gesneuvelden. “Zo vonden wij twee joggies die mekaars hand vasthielden en elk hooguit veertien of vijftien jaar waren alsof ze hadden besloten samen door die duistere poort te gaan. “
Lincoln in de Bardo is een boek dat je moet liggen. De gefragmenteerde stijl met de journalistieke stukjes, de personages met hun vreemde gestalten, de eigenschappen van de schimmen, de entourage zijn allemaal elementen die een bevreemdende sfeer oproepen. Maar deze thema’s kunnen ook erg aantrekkelijk zijn, net als het denken over leven na de dood, waarom de ene wel door mag gaan naar hogere sferen en de ander niet en de interactie tussen de personages. De verwijzingen naar De goddelijke komedie, het non-fictieve deel over president Lincoln kunnen ook meespelen om het boek te waarderen. Ik heb genoten van de surrealistische sfeer, meegeleefd met Willie en zijn vader en ook even mogen vertoeven in de Bardo.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
