"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Little Brother

Zondag, 3 december, 2017

Geschreven door: Raphael Enthoven
Artikel door: Chris Reinewald

Franse Cultuurobservaties voor internauten

De titel mag dan Engels en de naam van de schrijver Vlaams zijn toch is de essaybundel Little Brother van de filosoof Raphael Enthoven zo Frans als maar zijn kan. In het spoor van Roland Barthes befaamde Mythologies zoekt Enthoven naar de filosofische betekenis van alledaagse uitingen van populaire cultuur – selfies, de vliegtuigstand, Barbie en de zombie, het 8 uur journaal als avondgebed.

[Recensie] Little Brother wordt nergens verklaard maar de verwijzing naar Big Brother uit George Orwell 1984 is zonneklaar. Anders dan bij Orwells omineuze toekomstvisie uit 1948 is er nu niet zozeer een Grote Broer die ons overal in de gaten gaat, maar zijn wij dat zelf. Enthoven noemt als voorbeeld de ‘selfie’ en de zich tegensprekende eigenschappen die het in zich draagt. Hoezo dan?

Als je met je mobiel een foto van jezelf maakt hoort dat in een vrolijke setting. Je virtuele vrienden móeten zien hoe leuk je het hebt. Daarmee dient de selfie – als je verder doordenkt – dus als de eigen meegebrachte bewakingscamera, je kleine broertje. Vreemd, omdat het juist de totale vrijheid voor de gebruiker predikt. Plezier verplicht. Zo reduceert de selfiemaker zichzelf tot een tuinkabouter.

Wie als internetter – ‘internaut’ in het Frans – gevoelig voor zulke compacte cultuurobservaties van 2,5 pagina’s is moet Enthoven lezen. Hij publiceerde ze eerder als column in Philosophie Magazine.

Boekenkrant

Het grootste deel van de onderwerpen kennen we ook in Nederland. Enthoven citeert graag Marcel Proust, Albert Camus, Hegel en Kant. Met hun citaten zet hij de gekte van de tijdgeest in perspectief. Ongerijmdheden en inconsequenties volop.

Geef je je nu over aan nostalgie en retro dan kan je eigen tijd zich nooit tot een gekoesterd verleden ontwikkelen. Nog zo’n tegenstelling: de human beatbox waarbij je met de mond drums nadoet. Maar muziekinstrumenten zijn toch juist ontwikkeld om gemakkelijker met meer volume klank voort te brengen. Waarom wil je jezelf dan tot een matig muziekinstrument degraderen? De taxi’s van Über, ook zoiets. De chauffeurs gaan prat op innovatie en service. Bestellen via internet en zulk overbeleefd gedrag dat je het gevoel krijgt bij iemand in de auto te zetten die een taxichauffeur speelt, terwijl de marketingstrategie je reinste piraterij is. En wat wil een roker van een elektronische sigaret nu bewijzen? Dat hij eigenlijk een niet-roker is? Kan niet, zonder geen rook geen vuur. Enthoven fileert actuele grillen met het nodige verbaal geweld.

Het hoofdstukje over de quenelle heb ik meermalen moeten lezen om erachter te komen wat dit nu eigenlijk is. De quenelle is van origine een taps toelopend, gevuld deegcroquetje. Maar Enthoven verwijst – begreep ik via wikipedia – naar een gebaar waarbij een arm gestrekt wordt en de andere hand boven op deze gestrekte arm wordt gelegd. De Franse komiek Dieudonné M’bala M’bala (Dieudonné) gebruikte deze vulgaire beweging voor het eerst in 2005 in een sketch.

Een quenelle lijkt op een grote zetpil. Iemand een quenelle gedwongen toedienen is hem/haar iets in de anus duwen. “Steek ‘m maar in je reet.” Het bijbehorende gebaar – stelt Enthoven – verwijst naar de juist geheven en gestrekte arm van nazi’s. Daarmee werd het een dualistisch symbool van hedendaagse populisme – of antisemieten met een donkere huid zoals Dieudonné. Tegenstanders van de vorige Franse president François Hollande zongen hem toe met een “quenellelied” [François la sens-tu qui se glisse dans ton cul? – François, voel je wat we in je achterste stoppen?] Sommige rot-gewoontes gaan gelukkig wél aan Nederland voorbij.

Gezien vanuit de optiek van onze machtige medicratie is het op zijn minst curieus te weten dat Enthoven de vorige echtgenoot van Carla Bruni was, voor zij met president Sarkozy trouwde. Ook dat gegeven biedt stof genoeg om over te schrijven. Maar uiteraard zal Enthoven dat niet doen.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Bekijk hier een kort interview met Raphael Enthoven (Franstalig).