Troostende punkheldin leest Nietzsche en Wittgenstein
[Recensie] 28 juli 2015, Gardameer, Italië. In een dorpje naast Salo, het stadje waar Mussolini in de nadagen van zijn regime de republiek van Salo stichtte, geeft Patti Smith, een van de concerten ter ere van de 40ee verjaardag van haar debutalbum Horses. De 68-jarige ‘Godmother off Punk’ zingt, danst, schreeuwt nog net zo energiek als toen ze dertig was. Indrukwekkend. Wel wordt ze meteen in bescherming genomen als een fan het podium opklimt om met haar te dansen. Haar gitaristen gaan dan direct voor haar staan en schermen haar af. Je weet maar nooit, en we hebben het wel over een frêle dame van tegen de zeventig. Halverwege het concert stopt Smith de muziek. Ze vraagt een moment stilte, stilte om haar overleden geliefden en vrienden te eren en ze vraagt het publiek hetzelfde te doen met hun overleden vrienden. Ze noemt de namen van alle belangrijke mensen, voornamelijk mannen uit haar leven die haar al ontvielen: haar man en de vader van haar twee kinderen de muzikant Fred Sonic Smith, haar eerste grote liefde de fotograaf Robert Mappelthorne waar ze zes jaar geleden het prachtige Just kids over schreef, haar broer Todd die een maand na haar man overleed, alle leden van punkgroep The Ramones, diverse schrijvers en ook de net overleden Lou Reed. Het is een sacraal moment, het publiek klapt, zingt en juicht als Patti haar gebed afrondt.
In M-train, haar laatste boek, komen veel van deze en nog meer andere overleden geliefden, schrijvers en kunstenaars langs. Smith houdt een bedevaart naar de graven en belangrijke plaatsen van haar geliefde doden, in Londen, Japan, Mexico, Marokko. Ze harkt de graven bij, legt stenen neer die ze heeft meegenomen van andere ‘heilige’ plaatsen en zet bloemen neer. In het huis van Frida Kahlo mag ze even op ‘haar’ bed uitrusten, als ze zich niet lekker voelt en kort daarna een optreden moet geven. En op al deze heilige plaatsen herinnert ze zich parafrasen uit boeken of kunstwerken en wat de desbetreffende schrijver of kunstenaar voor haar betekend heeft. Haar geliefde Fred Sonic Smith, die in 1994 overleed op 45-jarige leeftijd is een constante factor in M-train. Hij komt telkens wel even langs, heel kort, heel intiem. Verwacht bij Smith geen ellenlange beschrijvingen, haar boek bestaat uit mijmeringen, flarden van herinneringen, kleine details, miniaturen, korte schetsen, aanzetten, anekdotes, heel puur, geen opsmuk. Smith bezoekt cafés en bestelt koffie, haar favoriete drank, ze leest Japanse schrijvers in de jaren nadat haar man overleed, ze leest filosofen als Wittgenstein en Nietzsche en ze is gefascineerd door Alfred Wegener, een Duitse wetenschapper die uitvond dat de continenten ooit een groot continent waren. Smith is lid van het internationale genootschap de Continental Drift Club, dat het werk van Alfred Wegener eert. Waarom ze gefascineerd is door Wegener blijft een raadsel. Vrolijk wordt het in het boek maar eenmaal, als ze op de jaarlijkse bijeenkomst van de CDC een lezing mag geven met De titel De verloren ogenblikken van Alfred Wegener. Op haar interpretatie van Wegeners leven volgt protest dat ze al te dichterlijke met de feiten omgaat: ”Dat is geen wetenschap, maar pure poëzie”.
En pure poëzie is M-train inderdaad. Wie een coherent vervolg verwachtte op het prachtige Just Kids zal teleurgesteld zijn, hiervoor is het boek te fragmentarisch en te persoonlijk. De uitgever die het boek presenteerde als een ode aan haar man Fred, heeft het boek niet gelezen want M-train is veel meer. Het gaat over het leven van een artieste op leeftijd die terugkijkt op haar leven en zich afvraagt: “Hoe zijn we zo verdomd oud geworden, zeg ik tegen mijn gewichten, tegen mijn ijzerkleurige haren. Nu ben ik ouder dan mijn lief, mijn overleden vrienden.” Wie M-train in alle rust in een hoekje met een kop koffie of iets anders te drinken leest en zich laat meevoeren door het boek, zal merken dat er, net als bij het concert daar bij Salo aan het Gardameer, de herinneringen aan het eigen leven opkomen en zal net als Smith doet, concluderen dat het zo goed is, ondanks al het verdriet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
