"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Maria van Barcelona

Maandag, 18 oktober, 2010

Geschreven door: Bart Koubaa
Artikel door: Jona Lendering

Alle verhaalregels met voeten getreden

Als aan het begin van een toneelstuk drie heksen aan een edelman voorspellen dat hij koning zal worden, dan mag de toeschouwer verwachten dat het stuk over ‘s mans weg naar de top zal gaan. Als aan het begin van een thriller een lijk wordt gevonden, mag de lezer aannemen dat aan het einde de moordenaar is gevonden. Als een kapitein uitvaart met het doel een witte walvis te vangen, dan zal de roman wel eindigen met een epische ontmoeting met het zeemonster. Verhalen hebben zo hun eigen logica. Gelukkig niet bij Bart Koubaa.

Het begin van zijn vijfde roman, Maria van Barcelona, is duidelijk genoeg. Een zekere Lukas is verdwenen en ook de geheugenkaart van een camera is zoek; de lezer mag dus verwachten dat die terugkomen. Dat gebeurt inderdaad, maar Koubaa laat de lezer achter met de vraag of ze überhaupt wel weg zijn geweest. Aan het begin weet de lezer bovendien dat de hoofdpersoon ervan is beschuldigd opzettelijk een virus te hebben verspreid, maar gaandeweg blijkt dat slechts een aanleiding om iets anders te vertellen. Of misschien ook niet. Van de regels die andere schrijvers in ere houden, trekt Koubaa zich in elk geval weinig aan.

Daarmee neemt hij een gok. Een boek kan alleen een pageturner zijn als de lezer weet waar het over gaat: de lezer moet vrij snel begrijpen dat Macbeth koning zal zijn, dat we op zoek gaan naar een moordenaar of dat de kapitein door Moby Dick is geobsedeerd. Koubaa laat de lezer echter in het ongewisse. Pas op ongeveer twee derde is duidelijk wat er nu in feite aan de hand is.

Tot dat moment lijkt de tekst nog het meest op een dwaaltuin, waarin de lezer stuit op verschillende soorten informatie. In de eerste plaats is er de presentatie door de ik-figuur, die een intermezzo vormt in het eigenlijke verhaal. Dat heeft de vorm van een verhoor, hoewel het een bizar verhoor is, beginnend vóór de toehoorders aanwezig zijn en doorgaand als een daarvan in slaap is gevallen.

Boekenkrant

In dit deel van het boek geeft een tweede ik-figuur, de steeds dronkener wordende Maria, haar visie op een reeks gebeurtenissen. Niet alleen de commentaren van de verteller, maar ook enkele bewijsstukken en gebeden onderbreken haar relaas. Pas aan het einde wordt duidelijk waarom Maria is gearresteerd: iets wat je eerder aan het begin zou hebben verwacht.

De onoverzichtelijkheid wordt bevorderd doordat Maria niet echt consistent is. Naast haar visie op enkele gebeurtenissen, die de politie wil horen, biedt ze informatie over Barcelona – informatie waarvan de lezer aan het einde van het boek zal vaststellen dat die in feite niet relevant is geweest.

Bovendien blijkt ze, bijvoorbeeld over de al genoemde geheugenkaart, minder te zeggen dan ze weet. In de zin dat Maria van Barcelona een verhaal is over haperende en misleidende getuigenverklaringen en de moeilijkheid vast te stellen wat er nu echt is gebeurd, doet het boek denken aan het magnum opus van Jan van Aken, Het fluwelen labyrint, een roman waarmee Koubaa’s boek ook de barokke vertelstructuur gemeen heeft. Een verschil is dat Van Aken uiteindelijk alle verhaallijnen netjes uitwerkt, terwijl Koubaa dat niet doet. Hij geeft bijvoorbeeld drie mogelijke oplossingen voor Lukas’ verdwijning: echt verdwenen, dood of geheel niet verdwenen. (Misschien is er nog een vierde oplossing: enkele passages aan het einde van het boek zouden hallucinaties kunnen zijn.)

Koubaa zet dus hoog in en ik kan me voorstellen dat menigeen het boek halverwege opzij legt. De verwarde en dronken Maria, de complexe structuur en de onduidelijkheid over de vraag waar het verhaal nu eigenlijk over gaat kunnen de lezer tot wanhoop drijven. Mij stoorde daarnaast de nadrukkelijke product placement: ongeveer elke drie pagina’s wordt een (inderdaad smakelijk) soort bier genoemd en ongeveer elke zes pagina’s wordt een automerk genoemd. Koubaa lijkt zich tegen kritiek in te dekken door de inspecteur die het verhoor leidt te laten constateren dat de verdachte sluikreclame maakt, maar het grapje volstaat niet om de ergernis weg te nemen.

Toch zou ik geërgerde lezers aanraden het boek niet terzijde te leggen. Het mag dan geen plot hebben in de traditionele zin van het woord, het evoceert prachtig hoe de met arrestatie bedreigde Maria denkt en probeert de aandacht van de politie af te leiden. Ook Koubaa’s stijl is te intrigerend om de roman niet uit te lezen. En er zijn wat leuke puzzeltjes. De hoofdpersoon heet Maria, er is een Jozef, er zijn ezels, er is een herberg en er is ook een Lukas: de personages van het kerstverhaal ontmoeten zo hun schrijver, waarmee de interferentie van de auteur in zijn verhaal, die we ook zien wanneer de verteller commentaar geeft op Maria’s relaas, terugkeert op miniatuurniveau. Dat houdt de lezer wel bij de les.

Boeiend zijn ook de associaties waarmee Koubaa het verhaal opbouwt. Als iemand haar voornaam deelt met de madonna, zal ze haar werk wel doen als hoer. De donkere kamer waarin ze haar werk doet, blijkt de plaats waar ze zichzelf ontwikkelt. Elders is er het spel met citaten: ‘Als ik verder gekeken heb dan mijn neus lang is,’ zegt Maria, ‘is dat omdat ik op de schouders van reuzen heb gestaan,’ een citaat van de scholastieke filosoof Bernard van Chartres dat Koubaa zelf, als ik het goed heb begrepen, toeschrijft aan Newton.<br

Koubaa’s stilistische bravoure én virtuositeit maken Maria van Barcelona uiteindelijk tot een verdraaid goed boek: geen roman met een makkelijk te volgen plot, maar wel een vrij overweldigende ervaring. Hoewel ik aanvankelijk moeite had met het verhaal, las ik het laatste deel in één ruk uit en spookte het nog twee dagen door mijn hoofd. Ik kan me voorstellen dat anderen er anders over zullen denken, maar ik vond het een verademing eens een boek te lezen dat gewoon origineel is.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Het leven en de dood van Jacob Querido

Ninja Nero

Auteur:
Bart Koubaa
Categorie(ën):
Literatuur

Verzet!

De vogels van Europa

Maria van Barcelona

De leraar