Er komt weer geen normaal mens in voor
[Recensie] Great expectations, om met Dickens te spreken, hangen in de lucht. Dat is de schuld van de voorganger van dit boek De avond is ongemak, dat in 2018 als een stungranaat de tamelijk rimpelloze vijver van de Nederlandse literatuur tsnunamiseerde. Het werd een onverbiddelijke bestseller, inmiddels vertaald in 37 landen. Daarbovenop won de schrijfster in 2020 als eerste, enige en jongste Nederlandse ooit de prestigieuze Bookerprize. Er zijn schrijvers door minder succes in een writers’ block geschoten.
Dat lot trof Rijneveld gelukkig niet. Ze maakt de grote verwachtingen waar. Het is een beest van een boek geworden, wellustig, gerijpt, pantagruelesk, volvet, overdadig, eruptioneel, pompeus, brak, luxueus, zinderend, weelderig, lucullisch, abundant, overvloedig, orenwassend en steilorig. Dat laatste mooie woord vind je al in de tweede regel:
“ik had je in dat steilorige hoogseizoen als een zweer met een hoefmes uit de klauwlederhuid moeten verwijderen, ik had ruimte moeten maken bij de tussenklauwspleet zodat mest en vuil ertussenuit zouden vallen en niemand je kon infecteren, misschien had ik je enkel wat moeten pellen en bijschaven met de slijper, je moeten reinigen en droogwrijven met wat zageling.”
Dit is geen wartaal maar vaktaal van een veearts, herkennen we later. Deze man die Kurt genoemd wordt, slingert in bladzijdenlange, koortsachtige erupties zijn gedachten de wereld in. Kurt is getormenteerd door zijn moeilijke jeugd en de misstappen die hij daardoor heeft begaan en nog steeds onbedwingbaar begaat. Hij is een dwalende, dolende ziel op zoek naar zuiverheid. Of verlossing, wie zal het zeggen.
De andere protagonist is de gunsteling uit de titel, een jong meisje dat zich in de warme belangstelling van Kurt mag verheugen. Voor de veearts is zij het symbool van puurheid, de jeugd die bij hem allang door de wc gespoeld is; hij wordt voortdurend heen en weer geslingerd tussen vertedering voor haar meisje-zijn en allesverterende lust voor haar bijna vrouw-zijn, ze is zijn minnegodje.
Kurt vertelt het verhaal, hij blikt in één lange monoloog terug op de periode dat hij met zijn ‘nimfijn’ de fatsoensgrenzen tussen een jong meisje en een oudere man bruuskeerde, ethisch en seksueel. Daarbij voedt hij haar met boeken, films, muziek, gedachten, maar ook letterlijk met nieuwe smaken van snoep of drankjes.
En zij, zij zuigt alles op als een spons. Ook zij is in haar thuissituatie beschadigd en behept met een ongebruikelijke geestesgesteldheid (ze praat in haar kamer met Hitler en Freud), zodat ze Kurt steeds een stukje verder volgt. Tot onvermijdelijke grenzen overschreden worden en daden onomkeerbaar zijn. Hij weet dat. Toch staat hij daar en kan niet anders: de geest was gewillig maar het vlees te week.
Rijneveld is weer uitstekend op dreef. In taal die aan Wolkers doet denken raast ze voort, associërend, gedachtenexperimenten aan alle kanten tegen het licht houdend, verbuigend, verkrachtend, liefkozend, dan weer in een pot mierzoete stroop verdrinkend. Ook de invloed van Reve is herkenbaar, lekker vervreemdend en geil, en zelfs ‘It’ van Stephen King helpt mee aan deze stevige robber leesvoer. Waarbij gezegd moet worden dat het verhaal zelf iets meer ingedikt had mogen worden – tegen het slotstuk liggen herhalingen van zetten op de loer maar soit, daar valt mee te leven.
Rijneveld legt de zoektocht van deze twee in het pikdonker tastenden, vruchteloos op zoek naar zingeving, griezelig beklemmend vast. De wanhoop van de veearts en zijn neergang, de wereldvreemdheid van het meisje en haar opgroeien van meisje tot jonge vrouw, het heeft de juiste accenten op de juiste plekken. Bewonderenswaardig beschreven in bizar gevarieerde taal, dat ook. In de tumultueuze relatie van die twee aangetaste mensen komt niemand ongeschonden aan de eindstreep – met die boodschap blijft de lezer hangend in de touwen achter.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
—
Enquête. Bazarow en De Leesclub van Alles zoeken de nieuwe leeslijst Nederlands. Doe je mee? Welke boeken van nu moeten jongeren volgens jou zeker lezen. Laat het ons hier weten: https://lnkd.in/dBRuAUX. Invullen kan tot en met 26 november.
