Twaalf bijzondere verhalen
[Recensie] Denk je aan een naam die symbool staat voor de Tweede Wereldoorlog en de holocaust dan is Auschwitz allicht één van de eerste die in je opkomt. De klank is donker, de uitspraak is hard, elke associatie ermee kan niet anders dan negatief zijn. Op één ding na: je hoeft het maar te noemen en ieder weet waar het over gaat en waar het voor staat. Er is geen beter symbool denkbaar voor waar de mens in al zijn slechtheid toe in staat is. Maar er is Meer dan alleen Auschwitz. “De holocaust is niet één verhaal over hoe zes miljoen mensen omkwamen, het betreft zes miljoen individuele verhalen.” Kevin Prenger heeft er twaalf van verzameld en in dit boek gebundeld.
Er is al zo veel gezegd, zo veel geschreven, zo veel getoond en herdacht. Je zou bijna denken dat alles wel een keer aan bod is gekomen. Degenen die, net als ik, behoorlijk veel hebben gelezen over de Tweede Wereldoorlog, fictie en non-fictie, zullen bekende zaken voorbij zien komen. Toch valt er ook genoeg nieuws te ontdekken.
Veelal onbekende geschiedenissen
De twaalf verhalen kennen weinig samenhang. Meer dan alleen Auschwitz kun je daarom gemakkelijk in etappes lezen. Van enkele verhalen zijn de hoofdlijnen wel bekend, zoals het gegeven dat de Duitsers niet tot in detail wisten wat zich allemaal heeft afgespeeld en er ook weinig interesse voor aan de dag legden. Andere verhalen hebben een grotere ‘nieuwswaarde’. Een paar aansprekende voorbeelden ter illustratie.
Tuinieren in het getto gaat over mensen die, ondanks hun beroerde situatie, zich inspanden om nog een beetje kleur aan te brengen in hun grauwe bestaan. Als symbool van hoop, om iets omhanden te hebben, soms ook om hun schaarse rantsoen mee aan te vullen.
344 dagen in de duisternis is fascinerend. Joden hielden zich op verschillende plaatsen schuil en er is een groep die zo lang, 344 dagen, in volkomen duisternis heeft doorgebracht. Stel het je eens voor. Toch moest er voedsel en water worden verzameld en dat bracht altijd het risico op ontdekking met zich mee. Van die groep heeft een aantal het weten te overleven. Sommigen van hen zijn teruggekeerd en daarvan is een documentaire gemaakt, No place on earth, uit 2012.
Andere boeiende verhalen gaan over een Joods hospitaal in Berlijn, Overleven in het hart van nazi-Duitsland, over de enorme begraafplaats Weissensee getitteld Joodse begraafplaats Weissensee, over hoe de nazi’s hun best deden om alles wat op de aanwezigheid van de concentratie- en vernietigingskampen kon wijzen te vernietigen. Dat verhaal heet Verborgen bewijzen van de holocaust. Hieruit blijkt dat het onmogelijk is om alles weg te poetsen. Schrijnend genoeg zijn er ook souvenirjagers die er hun voordeel mee doen door allerlei vondsten te koop aan te bieden.
Twee gestrande treinen, met bekende namen
Zonder de andere verhalen tekort te doen is er één dat er qua dramatiek bovenuit steekt. Het verloren transport gaat over de ontruiming van Bergen-Belsen. De laatste overlevenden werden per trein gedeporteerd in mensonterende omstandigheden, vrijwel zonder eten en drinken. Het spoorwegnet was grotendeels beschadigd en de Russen waren vlakbij. Twee van de treinen stranden in Tröbitz waar ze, met daarin de overlevenden, na enkele dagen door de Russische troepen werden ontdekt. Onder die overlevenden bevonden zich enkele bekende namen: Abel Herzberg en zijn dochter Judith, en de tweejarige Ischa Meijer.
Jaarlijks is er een herdenking die aan die twee treinen is gewijd.
De verhalen zijn, het onderwerp ten spijt, prettig leesbaar en voorzien van uitgebreide documentatie en bronverwijzingen. De verhalen in Meer dan alleen Auschwitz zijn bijzonder, informatief en ondanks de feitelijke vertelwijze, vaak aangrijpend genoeg om te blijven hangen.
NB: de omslagfoto is gemaakt op 30 april 1945, de bevrijding van Dachau
—
Eerder verschenen op JKleest
