Nieuwe inspiratie voor Jeroen Bosch?
Meester in de hygiëne is de debuutroman van Anton Valens (1964). De schrijver volgde de opleiding schilderen aan de Rietveld Academie en aan de Rijksacadamie. Het boek is genomineerd voor de Debutantenprijs.
Het boek bevat negen verhalen in een droge stijl met Gerard Reve-trekjes. We lezen over hoofdpersoon Bonne, die in Amsterdam woont en bij de thuiszorg werkt. Hij wordt uitgezonden om de huizen van ouderen schoon te maken, boodschappen te doen en hun ‘ongelukjes’ op te ruimen, maar daarmee stopt zijn werk nog niet. Alle oudjes hebben zo hun problemen. En helaas voor Bonne is hij te zachtaardig om weerstand te bieden aan de soms bizarre grillen van zijn bejaarden, waardoor hij regelmatig in de moeilijkheden komt. Soms omdat er letterlijk stront aan de knikker is. Tussen de bedrijven door krijgen we achtergrondinformatie over Bonne zelf. Zo mag hij graag ‘een mopje schilderen’, volgt hij de Kunstacademie en heeft hij een vriendin, Jeanet.
In het eerste verhaal werkt Bonne bij mevrouw Waghto. Ze was werkster en nu ze hem over de vloer krijgt, zet ze hem hard aan het werk. Het huis staat vol kitscherige spullen en aan de muur hangen stuitend lelijke schilderijen. Valens beschrijft prachtig de tegenstelling tussen die smakeloosheid en ‘echte’ kunst. Als de vrouw hem vraagt om ‘die schilderijen af te nemen met nat’, blijkt ze een geborduurd paneeltje en een ingelijste foto te bedoelen. ‘Ze had dus een heel andere, veel ruimere visie op de schilderkunst dan ik […] Op de Kunstacademie was de vraag of schilderen diende te gebeuren met verf, met foto’s, met video’s of met welk ander middel dan ook, juist hoogst actueel dat jaar.’
In ‘Ramen Lappen’ zit Bonne privé in een dip. Hij krijgt geen penseel meer fatsoenlijk op het doek, maar gelukkig mag hij van de weduwe Honkoop de ramen lappen. Dit is zijn favoriete bezigheid: ‘Glas filtert, breekt, vervormt en trilt en is, ofschoon een volmaakt platte scheiding van de ruimte, een bron van diepte en dromen.’ Het is geen wonder dat van ramen lappen zijn inspiratie weer gaat vloeien. Mooi in dit verhaal is ook zijn oprechte waardering voor de kleurig gebreide babykleedjes van de weduwe: ‘Honkoop had een erg mooi gevoel voor kleur en ritme, zonder dat ze het zich bewust was, leek het.’
In het verhaal ‘De originele berichten’ heeft Bonne een mannelijke cliënt. Deze Ripmeester is licht godsdienstwaanzinnig en niet al te schoon. Douchen vindt Ripmeester bijvoorbeeld overbodig en het bed verschonen hoeft niet vaker dan één keer per maand. De wc is een feest van aangekoekte spetters van dubieuze oorsprong, om van de geur maar te zwijgen: ‘De stank die me tegemoetsloeg prikkelde mijn ogen en mijn ademhalingsapparaat schakelde terug in de versnelling die eigenlijk bedoeld is voor metrogangen waar brand is uitgebroken.’
De verhalen zijn plastisch geschreven en gaan niet voorbij aan het poep- en piesgehalte van het thuiszorgvak. Soms schildert Valens met zijn woorden de treurige omstandigheden in de seniorenflats zo realistisch dat je het verval van zijn cliënten voor je ziet. Hij noemt de befaamde schilder Jeroen Bosch niet maar de taferelen die hij beschrijft roepen zonder moeite de beelden uit diens schilderijen op. Gelukkig blijft Valens een groot mededogen met zijn ouwetjes houden, zelfs bij de enkeling die een egocentrische sukkel blijkt te zijn.
Als Jeroen Bosch in 2005 zou leven, zou hij in Meester in de hygiëne nieuwe inspiratie kunnen vinden. Voor ieder ander die niet opziet tegen liederlijke taferelen is dit een vermakelijk en inzichtelijk boek.
Voor het eerst verschenen op Bazarow. Ook verschenen op Nico’s recensies.
