Megarealistische foodpainting: het schone van het gewone

[Recensie] In het Rijksmuseum hangt een klein olieverfschilderij van 25 x 20,5 cm: Stillevens met asperges van de zeventiende eeuwse schilder Adriaan Coorte. Een bosje asperges waarvan het wit zo transparant geschilderd is dat het water je in de mond loopt. Met recht een ‘delicious painting.’  Hyperrealistisch geschilderd, met gevoel en aandacht voor het detail. Het schilderij is afgebeeld in Delicious Paintings, gewijd aan de Nederlandse schilder Tjalf Sparnaay (1954).

De zeventiende eeuw is een bron van inspiratie voor Sparnaay, net als de moderne schilders van het Amerikaanse hyperrealisme. Sparnaay is internationaal bekend met zijn fotorealistisch schilderen. Daarbij gaat het om een bijna fotografische weergave van het onderwerp. Vaak wordt een fragment geïsoleerd en vergroot weergegeven. Alles is even scherp in beeld. Dat hyperrealisme kwam in de jaren zeventig van de vorige eeuw op, als reactie op bijvoorbeeld de popart. Popart-kunstenaar Tom Wesselmann combineerde destijds de figuratieve schilderkunst met objectmontages. Het levert onder mee ‘stillevens’ op van gebruiksvoorwerpen en voedsel als hamburgers uit de hedendaagse consumptiemaatschappij. Ralph Goings is een vertegenwoordiger van het hyperrealisme. Hij schilderde tussen de jaren zeventig van de vorige eeuw tot aan de eeuwwisseling bijvoorbeeld fastfood.

Tjalf Spaarnaay gaat nog een stapje verder in zijn olieverfschilderijen: gebakken eieren, een pot piccalilly, colablikjes, een kom met sla, Vlaamse frites, een boterham met kaas, draadjesvlees, een lunchpakketje, snoep, bananen in plastic, ijssorbets en nieuwe haring met vlaggetjes blaast hij op tot mega-afmetingen.  Zijn werk heet daarom Megarealisme. Hij fotografeert zijn onderwerp en bouwt daarna zijn schilderijen op en brengt steeds transparante kleurlagen over elkaar aan. Onder andere daardoor krijgen zijn schilderijen diepte. Door wat hij afbeeldt zo enorm op te blazen ga je op een andere manier naar het alledaagse kijken. Wat is er nou speciaal aan bijvoorbeeld een boterham met oude kaas of de vlekkerigheid van een half lege fles ketchup. Het is de uitsnede, de supergedetailleerde wijze van schilderen die een nieuwe kijkervaring oplevert. Je wordt je bewust van de schoonheid, het bijzondere van het alledaagse. De verfijning waarmee hij werkt is ongelofelijk. Hij speelt met licht en schaduw, werkt zeer nauwkeurig in zijn ‘stillevens’ en legt dus zo weer de relatie naar de kunst van de zeventiende eeuw.

Delicious Paintings bevat drie inleidingen (zowel in het Nederlands als in het Engels) op het werk van Sparnaay. Janny van der Heijden, culinair specialiste heeft het over de verwondering en de vervreemding die het werk bij jaar oproept. “Kijken wordt zien,” zegt ze over diens werk. Marieke Uildriks, conservator van het Museum Jan van der Togt gaat nader in op het Megarealisme en vindt dat de schilderijen van Sparnaay  “de kijkervaring intensiveren”. Kunsthistoricus Jody B. Cutler-Bittner plaatst het werk van Sparnaay in de historische context van het fotorealistisch schilderen van etenswaar in de naoorlogse kunst. Ze zegt over het werk van Sparnaay: “Hij laat zijn etenswaar zien op het kritische punt  tussen rijpheid en bederf, een memento mori.” De kunstenaar zelf geeft korte toelichtingen bij de vijf thema’s van het werk in Delicious Paintings (eggs, american, healthy & seafood, dutch en sweeties). Over de sweeties-schilderijen zegt hij: “Het ultiem verleiden. Het gaat mij om de knisperende schoonheid van het materiaal en de stofuitdrukking van het monumentale van de kleine verleiders.”

Het ontwerp van het boek is van Frank de Wit. Prachtige foto’s, een goed doordachte lay-out, met bijvoorbeeld ook het atelier van de kunstenaar en als laatste foto een schilderij van een kassabon. Want al dat gekochte eten moet natuurlijk ook afgerekend worden.

En dan blijven er altijd die spiegeleieren. Sparnaay is er beroemd om geworden. Ieder belletje zie je, het krokante bruine randje kraakt je tegemoet. De eieren zijn iconisch geworden. Op de cover van het boek staat niet voor niets een ei-schilderij in de vorm van een Russisch icoon op een achtergrond van bladgoud. “Het gaat mij om het schone van het gewone”, zegt de kunstenaar over zijn werk.

Delicious Paintings een zintuiglijk boek, een boek om van te smullen.

Tot en met 19 januari 2020 kunt u het werk van Tjalf Sparnaay zien in het Museum Jan van der Togt in Amstelveen.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles