Een gevoelige autobiografie
[Recensie] Willem Nijholt is niet alleen een bekende Nederlandse acteur en toneelspeler, hij is ook een begenadigd schrijver, zo blijkt uit dit boek. In prachtige volzinnen met Indische en Franse klanken schrijft Nijholt brieven aan (de inmiddels overleden) Hella Haasse, van 3 juli 2004 tot op de dag van vandaag. Maar eigenlijk zijn de brieven meer dan brieven alleen. Het zijn memoires van Nijholt zelf, van een man die ons een bijzondere blik op zijn verleden gunt.
Nijlholt haalt vooral herinneringen op aan zijn kindertijd in Nederlands-Indië. Een kindertijd die in het begin haast sprookjesachtig lijkt. De jonge Nijholt geniet van het klimaat, de geur en de mensen van Nederlands-Indië. Maar die mooie beginjaren van zijn leven worden al snel overschaduwd door de oorlog, waardoor Nijholt als kind met zijn moeder, broer en zusje in een jappenkamp terecht komt. De verhalen die Nijholt hierover vertelt, zijn vaak schrijnend. Uitgehongerd worden, toezien hoe je zus als baby bijna sterft en hoe je moeder verandert in een geraamte, het moet onmiskenbaar sporen achtergelaten hebben die nooit meer uit te wissen vallen. Net zoals Nijholt verbaast de lezer zich over het feit dat deze kampgruwelen noch in Nederland, noch in Japan openbaar herdacht worden. In de context van de Tweede Wereldoorlog lijken de jappenkampen – ten onrechte – slechts een voetnoot in de geschiedenis te zijn.
Maar Nijholt vertelt ook over vrolijke gebeurtenissen uit zijn leven. Zo zijn er enkele zeer grappige anekdotes over zijn toneelcarrière, die er niet geweest zou zijn zonder een flinke dosis durf. Met de nodige zelfrelativering schrijft hij over zijn eerste passen in de toneelwereld en over zijn outing als homoseksueel, iets wat toch niet zo evident bleek te zijn, zelfs niet in de jaren zestig. Bovendien aarzelt Nijholt ook niet om de draak te steken met enkele vroegere collega’s of om met hen af te rekenen. Tegelijkertijd zwaait hij ook met lof, bijvoorbeeld voor Ank van der Moer of voor – hoe kan het ook anders – Wim Sonneveld.
Daarnaast is Nijholt ook een liefhebber van de letteren en de Nederlandse taal. Hij betreurt de taalverloedering in Nederland en denkt met heimwee terug aan zijn uitspraaklessen op de toneelschool. Nijholt leest, naast de romans van Haasse, ook Brakman, Flaubert, Proust, Colette en vele anderen. Zijn beschouwingen zijn meestal zeer scherp en helder. De taal waarin hij schrijft, is gelardeerd met Indische en Franse woorden. Zo beïndigt hij zijn brieven bijna altijd met ’tjoemtjoem’, wat zoveel betekent als ‘dikke zoen’. Deze taaluitstapjes af en toe zorgen ervoor dat Nijholts zinnen steeds zeer poëtisch en melodieus klinken, zonder te overdrijven.
Dit boek verdient zonder twijfel vijf sterren en is een echte aanrader. Nijholt kan zijn flarden herinneringen perfect navertellen aan de lezer, door een spel van associaties en anekdotes. Prachtig!
—
Eerder verschenen op Cutting Edge
