Met dank aan Mozes
[Recensie] De missie – want zo mag je dit boek over Mozes Herman van Praag wel noemen, is om duidelijk te maken dat onze mensenrechten ouder zijn dan de Verlichting en hun wortels hebben in de Joodse bijbel, de Thora. Hij concludeert dan ook enthousiast: “Mozes was zijn tijd heel ver vooruit” (p. 142).
Herman van Praag maakt – terecht – een voorbehoud: hij is geen historicus of theoloog maar iemand die vanuit een betrokken en positieve houding de – Joodse – bijbel leest. Opmerkelijk is zijn keuze voor het woord fatsoen als uitgangspunt om de religieuze traditie te verkennen terwijl het woord gerechtigheid meer Bijbelse wortels heeft en de kern vormt van profetische kritiek op de toenmalige joodse samenleving. Nu komt Van Praag tot de gewaagde conclusie “…dat de idee ‘fatsoen’ stamt uit de ‘koker’ van Mozes’ opdrachtgever en onder woorden werd gebracht door Zijn penvoerder Mozes” (p. 217). Dat lijkt mij toch duidelijk het inlezen van westerse begrippen in het idioom van de bijbel.
Herman van Praag komt op voor het eigen karakter van de Joodse bijbel die christenen het Oude Testament noemen, een benaming die gemakkelijk verkeerd kan worden uitgelegd. Van Praag gaat met een zekere hartstocht de discussie aan met tijdgenoten die de bijbel vooringenomen, eenzijdig of onjuist interpreteren. Zo bespreekt hij kort de visie van Herman Finkers op de decaloog en komt de religiekritiek van Rudi Kousbroek, Bert Keizer en Paul Cliteur kort ter sprake.
Jammer in dit boek zijn de lange uitweidingen over de Franse revolutie en de geschiedenis van de Verenigde Staten. Deze uitvoerige zijpaden hebben – te – weinig verband met wat Herman van Praag zich in dit boek als kern ten doel stelt, namelijk dat mensenrechten een Bijbelse basis in de Thora hebben. Dit loffelijke streven komt uiteindelijk te weinig uit de verf en had meer verdiept kunnen worden wanneer Van Praag zich hiertoe had beperkt. De decaloog van Mozes – ‘de tien geboden’ genoemd in de wandelgangen – krijgt amper aandacht terwijl hier zoveel wezenlijks over menselijke verhoudingen in de samenleving wordt gezegd. De titel van dit boek belooft dan ook meer dan de inhoud waarmaakt.
Herman van Praag is emeritus hoogleraar psychiatrie van de universiteiten Groningen, Utrecht en Maastricht. Hij is niet religieus opgevoed maar beschouwt zich als een liberale jood. Na zijn emeritaat verschenen er verschillende publicaties over religie van zijn hand: Slecht zicht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
