Dromen tussen stof en graan
[Recensie] Even denk je een vervolg te pakken te hebben van Aan een onbekende god. De novelle Muizen en mensen (Mice and Men) uit 1937 begint net als veel delen van de roman uit 1933 van John Steinbeck met een weelderige beschrijving van de natuur. Maar als Steinbeck de twee hoofdrolspelers van Muizen en mensen introduceert is het snel gedaan met elke vorm van idylle. Dan zitten we direct in een jaren dertig scene, in de Verenigde Staten ten tijden van de grote economisch crisis die het platteland zo zwaar trof. Ook werd het midwesten in die jaren getroffen door een lange periode van droogte. In Muizen en mensen gaat het dan ook over stof, dorst, honger en afzien. Van Oorschot bracht het boek deze zomer opnieuw uit, in een prachtige vertaling van Peter Bergsma.
George en Lennie zijn twee landarbeiders onderweg naar een nieuwe klus. George is de slimme van het stel, klein en tenger, zijn maatje is Lennie, een zwakbegaafde reus die met gemak in zijn eentje een kar met zakken graan kan laden. Lennie heeft de verstandelijke vermogens van een klein kind en droomt van alles wat zacht is. Hij aait met graagte kleine dieren, maar in zijn kolenschoppen van handen vinden ze nog al eens de dood omdat hij ze letterlijk doodknuffelt. In het begin is het een dode muis die Lennie koestert, later adopteert Lennie een pup die ook het leven laat. Lennie’s fascinatie gaat van kwaad tot erger.
George heeft zich zo goed als kwaad over Lennie ontfermd na de dood van diens tante Clara. Of George uit eigenbelang handelt – Lennie kan mooi al het zware werk doen – of uit medemenselijkheid, laat Steinbeck in het midden.
De mannen hebben een droom, ze hopen wat geld te verdienen en opzij te zetten zodat ze een lapje grond kunnen kopen om dan zelfstandig boer te worden. Lennie wil konijnen gaan houden die hij dan eindeloos kan aaien. Georges moet Lennie elke dag keer op keer vertellen hoe het er allemaal uit komt te zien:
“’Nou, ’t is vier hectare, zei George. ‘Met ’n windmolentje. Met ’n schuurtje d’rop, en ’n kipperen. Met ‘n keuken, boomgaard, kersen, appels perziken, abrikozen, noten en wat bessen. D’r is ’n plek voor luzerne en volop water om ’t te bevloeien. D’r is ’n varkenskot – ‘
‘En konijnen, George,’
‘Nog geen plek voor konijnen, maar ik ken makkelijk ’n paar hokken timmeren en dan ken je de konijnen luzerne voeren.’
‘Verdomme, ja!’ zei Lennie. ‘Godverdomme, ja!’”
Als ze op de boerderij komen weet binnen de korstte keren iedereen van hun droom. Een oudere zwarte man gelooft het allemaal niet. “Jullie houwe je eigen alleen maar voor de gek. Jullie lullen d’r de godganse tijd over, maar jullie krijgen geen land. Jij blijft hier […] tot ze je wegdragen in ’n kist. Jezus, ik heb d’r al te veel gezien. Lennie hier zal over twee, drie weken weer de hort op gaan. ’t Lijkt wel alsof iedereen met land in z’n kop zit.”
Lennie is ontdaan door de woorden van de oude man en vliegt hem bijna aan, een collega weet hem net op tijd tot bedaren te brengen. Van de droom komt niets terecht, het boek eindigt in een drama.
Met Muizen en mensen laat Steinbeck zien dat hij ook een meester is van de dialoog, in dit boek geen lange beschrijvingen, geen uitvoerige karakterschetsen zoals in eerdere romans. Nee, deze novelle bestaat overwegend uit dialoog waarin Steinbeck het ongepolijste taalgebruik van het platteland gebruikt. Dit is zo goed gedaan dat bij een verfilming van het boek uit 1992, van regisseur en acteur Gary Sinise (hij speelt de rol van George, John Malkovich speelt Lennie), overwegend is gewerkt is met de dialogen van Steinbeck, woordelijk.
De verfilming van het boek loopt overigens geheel mank in de beeldtaal: het gras is te groen, de mensen te mooi, acteurs met complete gebitten. Steinbeck schreef juist een rauwe en realistische novelle over hoe arme, half uitgehongerde mannen op het platteland met elkaar om gaan. Niemand is er mooi, geweld is een constante in het boek, het leven is uitzichtloos, men kent een lot dat nauwelijks te dragen is. Iedereen droomt van een beter leven, alleen het volwassen kind Lennie gelooft er echt in. Muizen en mensen is geen verhaal om vrolijk van te worden. Van de zoektocht naar een nieuwe idealistische metafysica in Aan een onbekende god is in Muizen en mensen geen sprake meer. God is dood, het is ieder voor zich, het leven is hard. Steinbeck moet in die vier jaren tussen beide boeken heel wat idealen zijn kwijtgeraakt.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
