De rafelranden van een grimmige strijd

[Recensie] Hoe stond Nederland ervoor toen in 1944 de bevrijding van start ging? De auteurs van dit achtste Oorlogsdossier van Walburg Pers beginnen met een indringende schets van de situatie hier aan de vooravond van de bevrijdingsoorlog, en van de militaire situatie in het door de Duitsers bezette deel van Europa. Een van de sterke punten van deze reeks is dat iedere oorlog wordt behandeld in een duidelijke context. Het verhaal van de bevrijdingsoorlog begint op Dolle Dinsdag 5 september 1944, toen het voorbarige bericht rondging dat de bevrijding aanstaande was. Het was een dag nadat rijkscommissaris Seyss-Inquart de uitzonderingstoestand had uitgeroepen en zijn hoofdkwartier naar Apeldoorn had verplaatst.

De feitelijke bevrijdingsoorlog begon in Zeeland in oktober met de Slag om de Schelde, waarna de geallieerde troepen en het Duitse leger slaags raakten in de provincies ten zuiden van de grote rivieren. In maart was dat deel van Nederland bevrijd, maar was het grootste deel van het land nog altijd bezet. In het oosten was de strijd in september begonnen, met operatie Market Garden. Die mislukte omdat de geallieerden de cruciale brug bij Arnhem niet konden behouden. Er volgden afschuwelijke maanden in het nog bezette Nederland. De Duitsers reageerden wreed op de Spoorwegstaking die in september 1944 begon en op aanslagen van het verzet: op de Wehrmacht in de herfst, en op bovenbaas Rauter van de SS en de Duitse politie in maart. De beruchte razzia’s in het Gelderse dorp Putten en de executie van 117 verzetsmensen en gijzelaars bij de herberg De Woeste Hoeve tussen Arnhem en Apeldoorn, waar de aanslag op Rauter was gepleegd, waren het gevolg.

En dan was er natuurlijk de Hongerwinter die vooral het westen trof, waar niet werd gevochten. Het oosten werd in april bevrijd, het westen moest nog wachten totdat op 5 mei in Wageningen de capitulatie was getekend; Vlieland werd pas op 3 juni formeel overgegeven. Het boek eindigt met het drama in Amsterdam waar op 7 mei de Duitsers op de Dam het vuur openden op de feestvierders, van wie er negen stierven en 117 gewond raakten. In de zoals als altijd bijgevoegde, uitvoerige lijst van Lieux de Mémoire ontbreken de villa en bunker van Seyss-Inquart in Apeldoorn, die sinds juni 2019 voor groepen toegankelijk is, en de Woeste Hoeve.

—