Technologie is de menselijke natuur
In Next Nature biedt Koert van Mensvoort een frisse kijk op natuur en technologie.
We hebben een verkeerd beeld van zowel natuur als technologie, vindt filosoof Koert van Mensvoort. In zijn boek Next Nature pleit hij voor een nieuwe blik op beide en op de rol van de mens daarin.
[Recensie] Ons beeld van de natuur is een romantisch verzinsel waarmee vooral marketeers hun voordeel doen. Zorg in reclames voor beelden van de natuur (of wat daarvoor doorgaat), plak ergens het etiket ‘natuurlijk’ op en kassa. Natuur is een product geworden, aldus filosoof Koert van Mensvoort in zijn boek Next Nature. De meeste stoere terreinwagens vind je in de stad en aan perzikenshampoo komt geen vrucht te pas, maar dat mag de pret niet drukken. “Seks verkoopt. Maar natuur verkoopt nog beter”, schrijft Van Mensvoort.
De ophef rond het wel/niet bijvoederen van uitgehongerde dieren in de Oostvaardersplassen is voor Van Mensvoort de perfecte illustratie van onze moeizame verhouding tot de natuur. Hij geeft ook een geestig voorbeeld uit zijn eigen ervaring in een vakantiepark, waar een zwaan zijn territorium verdedigde door doelgericht jonge eendjes die te dichtbij kwamen in z’n snavel te pakken en dood te schudden. De bezoekers van het park waren diepgeschokt. Hier klopte iets niet. Die zwaan werd voor gek verklaard. Natuur is mooi, maar het moet wel leuk blijven. En vooral aan onze voorstelling voldoen.
Krampachtig
Volgens Van Mensvoort is het tijd dat we ophouden met onze krampachtige ideeën over natuur en natuurlijk. De natuur die wij zoal tegenkomen is niet meer dan een gezamenlijke afspraak. Dit stukje noemen we natuur en dat niet. “We wijzen het aan, zetten er een hek omheen en gaan er op zondag in wandelen.” Hij ageert dan ook tegen het idee dat we terug naar de natuur zouden moeten, want die situatie heeft nooit bestaan. We moeten in zijn woorden juist vooruit naar de natuur en dit is onlosmakelijk verbonden met technologie.
De mens is een technologisch wezen, betoogt Van Mensvoort, en ons vermogen om technologie te ontwikkelen heeft ons van een positie als onbeduidende diersoort ergens middenin de voedselketen, omgetoverd door een dominante soort. Dat is niet negatief, maar juist iets om blij mee te zijn en waar we veel goeds mee kunnen doen. Hij wordt nogal moe van het negatieve mensbeeld van veel zelfverklaarde natuurliefhebbers. Het idee dat als de mens uit het plaatje verdwijnt, het allemaal pais en vree is in de natuur en alle levensvormen volkomen harmonieus samenleven, laat volgens hem nog maar weer eens zien dat ons beeld van de natuur totaal niet klopt.
Koken en kleding
Dat natuur en technologie met elkaar zijn verweven is volgens Van Mensvoort al heel lang het geval, maar dat zien we nauwelijks. Fabrikanten van zuivel- of graanproducten strooien ook graag met termen als ‘puur natuur’, terwijl de landbouw toch een van de meest invloedrijke technologieën in ons dagelijks leven is. Maar wie ziet landbouw als een technologie? Vrijwel niemand. Datzelfde geldt voor zoiets als koken – het verhitten van voedsel om het beter eetbaar en verteerbaar te maken. Of kleding. Dat was toch een briljant idee, zegt Van Mensvoort. Dat je een dierenvacht om je heen slaat, zodat je beter beschermd bent tegen de kou. Een technologie dus, een handeling waarmee we ons beter kunnen wapenen tegen de natuurlijke (maar nu de echte) omstandigheden.
Om ons meer grip te geven op wat nou natuur is en wat we tot technologie rekenen, biedt Van Mensvoort nieuwe definities. We moeten die twee niet langer tegenover elkaar zetten, maar veel meer als een schaalverdeling zien. Een schaalverdeling die loopt van ‘geboren’ (=natuur) tot ‘gemaakt’ (=technologie). Maar is er nog een schaalverdeling, van ‘autonoom’ (=zelfstandig opererend ofwel natuur) tot ‘gecontroleerd’ (=technologie).
Dan zie je meteen dat er geen tweedeling is tussen natuur en technologie, maar dat er vier smaken mogelijk zijn. Dat een banaan zowel geboren als gecontroleerd is, bijvoorbeeld. Een puur natuurproduct is het zeker niet. En dat het wereldwijde financiële systeem weliswaar door ons is gemaakt, maar dat we niet (meer) onder controle hebben. Net zoals we vulkanen en aardbevingen niet onder controle hebben. Het financiële systeem, maar ook megasteden en het internet zijn natuurkrachten geworden.
Technosfeer
Door op deze nieuwe manier naar zowel natuur als technologie te kijken, wil Van Mensvoort ons helpen om goed na te denken over de toekomst van onszelf, de aarde en alles wat daar nu op leeft. We moeten ons niet afsluiten voor technologie, maar dit omarmen om onze toekomst zo goed mogelijk vorm te geven. Er is geen strikte scheiding tussen de technosfeer (alle technologie op aarde) en de biosfeer (al het leven op aarde), die zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Net zoals de biosfeer en de geosfeer (de levenloze aarde) met elkaar zijn verbonden.
Van Mensvoort doet niet aan doemdenken over de rol en invloed van technologie. Tegelijkertijd is hij ook geen blinde technologie-aanbidder, en dat is precies waarom zijn boek zo prettig leest. Technologie biedt veel kansen maar we moeten goed nadenken over hoe we het willen gebruiken en wat de gevaren zijn. Dat lukt alleen maar als we er open en eerlijk naar kijken en ons niet vastklampen aan nostalgische visioenen over een natuur die er nooit was. Op naar de Next Nature. En dan niet alleen voor een afgebakende wandeling op zondagmiddag.
Over de auteur
Koert van Mensvoort is oprichter van het Next Nature Network. Hij is multimediaal kunstenaar, filosoof en university fellow aan de Technische Universiteit Eindhoven.
—
Eerder verschenen op Kennislink
