Over de ontwikkeling van het landschap
[Recensie] Een onooglijk voetbalveldje. Het gras is, als er het al was, verdwenen. Tussen de doelpalen een kuil met een plas water. Een sloot, een hek en wat slordig struikgewas fungeren als lijnen. Ooit werd hier gespeeld, nu heeft het onkruid vrij spel. Planologen, projectontwikkelaars, wethouders van wonen en wijken hebben – voorlopig? – andere prioriteiten.
Juist dit soort veldjes – rafels aan het weefsel van de bewoonde, beschaafde wereld – fascineert cultuurwetenschapper David Hamers. In Niemandsland beschrijft hij op aanstekelijke wijze die plekken waar burgers, ambtenaren en toeristen niets te zoeken hebben. Weg uit de stad, waar de orde van de middenstand en de middenklasse heerst, begeeft Hamers zich door wat hij noemt het tussenland, “het gebied waar de stad voorbij is, maar het land nog niet begonnen”, de ‘restruimtes’, de plekken met onduidelijke of snel wisselende bestemming. Vat te krijgen op deze ‘restruimtes’, dit randland te lezen – het land van vergeten veldjes, van overwoekerde allang niet meer gebruikte spoorlijnen, van vormeloze bedrijfshallen en opslagplaatsen, van roestige hekken en doodlopende wegen – en daarin de lezer mee te krijgen, is de inzet van zijn verrassende essay.
Missie grotendeels geslaagd, zo stel ik vast. In een laconieke, bondige en beeldende stijl weet Hamers zijn passie voor de ‘achterkant van de ansichtkaarten’ en voor de onzichtbare zijde van de veranderingen met verve over te brengen. De valkuilen van de nostalgie vermijdend fietst hij langs de opschuivende stadsranden van Amsterdam en constateert hij hoe in het landschap geschiedenis en toekomst zich met elkaar verstrengelen. “Rotzooi duidt op regeneratie. Aan de rafels is te zien hoe oude en nieuwe verhalen verweven raken.” Zo ook bij de oude haven van Kopenhagen. Een door de tijd getekend hek ‘vertelt’ het verhaal van de geschiedenis – namelijk dat die zich telkens opnieuw vernieuwt. Wanhoop over dat wat verloren gaat, is de auteur vreemd.
Pakkend de taal, pakkender vaak nog de (zelfgemaakte) foto’s die de tekst illustreren. Een voor altijd gestrande bus in een bos, het hek dat nieuwsgierigen van de vijfde baan van Schiphol weghoudt, het logo van McDonald’s aan de horizon van wat een idyllisch landschap lijkt – de beelden doen ook zonder commentaar hun werk en roepen op eigen kracht de wereld op waar de schrijver zo enthousiast over is.
Op het eind van het boek keert Hamers terug naar het veldje van zijn jeugd. Vergeefs, het blijkt verdwenen te zijn. En nergens weet hij een foto van het veldje (met het jongetje David) te vinden. Door het schrijven van dit boek heeft hij het toch teruggevonden.
—
Eerder verschenen in Intermediair
