De wetenschappelijk gefundeerde samenleving
[Signalering] Het is een bekend thema: een groep reizigers of schipbreukelingen verdwaalt en komt aan op een eiland met een samenleving die ideaal georganiseerd is. Plato beschreef zoiets, Thomas More en ook Francis Bacon (1561-1626).
In de zeventiende eeuw zagen gezaghebbende tijdgenoten hem als een zeer belangrijk wetenschappers, maar, net als More, bekleedde Bacon ook de allerhoogste staatsambten en net als More viel hij hard. Maar, waar More het met de dood moest bekopen, had Bacon daarna juist meer tijd voor zijn wetenschappelijk werk. Misschien bracht het werk als staatsman deze mannen wel op ideeën over de ideale samenleving, te vormen in de fantasie, zoveel minder weerbarstig dan het politieke leven.
Bacon schreef na zijn terugtreden onder andere zijn Nieuw-Atlantis, een utopie. Bensalem heet deze ideale natie. Het is een land met een hoogstaande bevolking. Bijvoorbeeld zijn daar totaal andere inzichten ten opzichte van de huwelijksmoraal dan in Europa. Centraal in het land staat het wetenschappelijk instituut, het Huis van Salomo. Niet voor niets kiest Bacon voor de naam van deze Bijbelse koning. Waar critici in de zeventiende eeuw nogal eens wilden wijzen op de hoogmoed van de mens, wanneer ze te veel (wetenschappelijke) vragen stelt, verdedigt Bacon de stelling dat de voortschrijdende wetenschappelijke inzichten van zijn tijd volstrekt in lijn zijn met het christelijk geloof.
Opvallend is de ernst waarmee Bacon dit alles beschrijft. Waar Thomas More nog wel eens grapjes verwerkt en gekke namen verzint in zijn toch ook nogal moralistische strenge boek, is Bacon zeer ernstig, zo lijkt het. Maar wie goed leest – en dat kost in deze tijd voor zo’n oude tekst een hoop voorkennis – merkt dat de tekst gelaagd is en in de multi-interpretabele details wel degelijk pittige kritiek en humor bevat.
Mogelijk heeft ISVW Uitgevers daarom gekozen voor deze heruitgave. Om de gewenst voorkennis bij de lezer aan te brengen is het boekje voorzien van een zeer uitgebreide inleiding. Een korte levensbeschrijving en twee lange stukken over de invloeden op en de receptie van Bacons werk zijn een rijke bron van informatie.
Nieuw-Atlantis was bij de dood van Bacon niet voltooid. Het is niet bekend of hij het plan had het verder af te maken. Zijn beschrijving van het Huis van Salomo vormde echter een inspiratiebron waaruit de Engelse Royal Society is voortgesproten.
–-
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
