De band tussen Nederland en windenergie
[Recensie] Het woord ‘windenergie’ is tegenwoordig onlosmakelijk verbonden met het opwekken van duurzame elektriciteit. Maar het begrip ‘energie’ is een stuk breder dan dat en windenergie werd in Nederland honderden jaren geleden al toegepast. Sterker nog, windmolens hebben veel eerder al eens een grote energietransitie teweeggebracht in ons land.
In het Nederlandse landschap zijn er nog tal van oude windmolens te vinden. Deze kwamen vanaf de twaalfde en dertiende eeuw in opkomst in ons land en ze dienden velerlei doelen, waaronder het malen van granen en zaden, het ontwateren van gronden en het zagen van hout. Hierbij werd de windenergie toegepast als bewegingsenergie, iets waar de mensen steeds bedrevener in werden.
Nijverheid op windkracht – Energietransities in Nederland 1500-1900 van Herman Kaptein behandelt de opkomst en de ontwikkelingen van de windmolens in Nederland van de vijftiende tot aan de twintigste eeuw tot in groot detail. Daarbij gaat de aandacht vooral uit naar de maatschappelijke en economische ontwikkelingen en veel minder naar de technische, al worden deze ook summier behandeld.
Toch bevat het boek ook voor lezers met een meer technische achtergrond interessante stukken. Zo is het opmerkelijk hoe groot de rol van octrooien en wetten is geweest in het opzetten van industrieën in diverse steden. Zo werden gildes van houtzagers bijvoorbeeld beschermd door alleen hout toe te staan dat in de stad zelf was bewerkt tot planken en dergelijke. Het maakt duidelijk dat sommige zaken weinig veranderen. Deze regels en wetten leken voor een belangrijk deel voort te komen uit het verzet tegen verandering, wat tot het verdwijnen van werk zou kunnen leiden. In het heden is de angst voor vooruitgang (robotisering) en concurrentie (importheffingen) op veel plaatsen ook aanwezig.
Het eerste hoofdstuk van het meer dan vijfhonderd pagina’s tellende boek licht de keuzes en afbakeningen van de auteur toe. De vroegere molens worden niet meegenomen, daar Kaptein deze Het blijft een keuze, maar Kaptein onderbouwt hem goed. Wel lijkt het eerste hoofdstuk door al deze toelichting vooral op een te lang voorwoord.
De rest van het boek leest gelukkig geanimeerder en zit boordevol met informatie. Zo vol zelfs, dat het de lezer vaak begint te duizelen vanwege de vele feiten, plaatsen en jaartallen die er constant worden opgespuugd. Het boek is opgesplitst in twee delen. Het eerste deel gaat in op de mechanische revolutie; het tweede deel gaat over de transitie van wind naar stoom en richt zich volledig op de negentiende eeuw.
Nijverheid op windkracht kan beter worden gezien als een fraai vormgegeven naslagwerk, of zelfs een geschiedenisboek voor de Nederlandse molenfanaat. Twee dingen worden echter snel duidelijk: Kaptein heeft zijn huiswerk uitstekend gedaan en de molenindustrie heeft een immense invloed gehad op de ontwikkeling van de Nederlandse economie.
—
Eerder verschenen in TW
