De kunst van het zwijgen
Een van de grootste Nederlandse literaire talenten. Zo duidt uitgeverij De Geus toneelschrijfster Esther Gerritsen aan. Ze schrijft inderdaad prettig en heeft een goed gevoel voor dramatiek. En ze is met haar 33 lentes nog relatief jong, zeker geen onbelangrijke voorwaarde voor het predikaat talent. Desondanks is er meer nodig dan haar laatst verschenen roman Normale Dagen om de niet geringe aanduiding van De Geus te rechtvaardigen. Anders zou het met de vaderlandse poel van aanstormend schrijverstalent niet best gesteld zijn.
Normale Dagen is Gerritsens vierde in boekvorm verschenen bijdrage aan het literaire landschap, maar pas haar tweede roman. Hij gaat over Lucie, een, geloof het of niet, jonge toneelschrijfster. Ze heeft haar ouders nooit gekend, omdat die allebei omkwamen voordat zij de babyluiers ontgroeid was. Opa en oma namen de opvoeding van hun kleindochter voor hun rekening en brachten Lucie groot op hun boerderij in een Gelders plattelandsdorpje. Voor familietradities, zwaar verankerde leefpatronen en hectoliters ingevroren soep is in Lucies jeugd alle ruimte; zelfontplooiing en maatschappelijke wijsheid komen in het afgebakende boerenmilieu aanzienlijk minder tot wasdom. Daarom zoekt én vindt Lucie haar way out of there: zodra de tijd rijp is, kiest ze voor een studie in ‘de grote stad’. Haar echte statement geeft ze af door maar liefst drie jaar taal noch teken te geven. Een soort van niet-bestaan creëren om haar bestaan bevestigd te krijgen.
Maar het levert niets op. Als oma na drie jaar belt, wijst niets erop dat dat niet de normaalste zaak van de wereld is. Opa is ziek. Lucie moet zelf maar bepalen wat ze met die informatie doet. Ze snapt dat ze geen keus heeft, propt wat kleren in een koffer en keert terug naar waar ze vandaan komt. Ze zal daar welgeteld een dikke week doorbrengen.
Het zijn precies die laatste ‘normale dagen’ van het leven van haar opa die het decor vormen voor deze roman. Op de boerderij van haar grootouders heerst kille zakelijkheid. Ruimte voor de menselijke emotie is er niet en hoe graag Lucie ook iets van een reactie wil krijgen op haar jarenlange absentie: er gebeurt niets.
‘Grootmoeder leek niet van plan om op te staan. Lucies binnenkomst zette niets in beweging. Veroorzaakte geen chaos. Geen geluid. Alsof ze een vijver instapte en geen kringen in het water zag verschijnen. Het zou een sciencefictionfilm kunnen zijn: de mens die een planeet betreedt waar zijn handelen geen effect heeft.’
Als ze de volgende ochtend aan de ontbijttafel eindelijk een persoonlijke vraag aan haar grootouders heeft durven stellen, luidt oma’s antwoord onverstoord doch ongeduldig: ‘Moet je nou nog een ei?’
Het is de oppervlakkigheid in optima forma. Knap beschreven en naar alle waarschijnlijkheid uitstekend geschikt voor op de planken. Gerritsen houdt zich keurig aan de eenheid van tijd, plaats en handeling. Precies daar wringt ‘m ook de schoen: het wordt er allemaal een beetje traag van. Klinisch. Om niet te zeggen: saai. Misschien was het daarom dat de schrijfster het sensationele verhaal over de Oklahoma Bomber door haar Gelderse streekromannetje heen vlocht. Een eenvoudige ingreep in een verhaal over een dramaturge, die natuurlijk best bezig kan zijn aan het script van een toneelstuk over een waar gebeurd verhaal. Maar dat het soms wel een beetje al te ver uit de pas loopt, beseft Gerritsen zelf ook: ‘De grootvader van Lucie heette Free. Net als zijn oudste zoon. Ome Free. Dat heeft niets met The Oklahoma Bomber te maken. Die overigens Timothy heette. Timothy McVeigh.’
Ontdaan van alle franje is Normale Dagen een verhaal over een generatiekloof. Over het onbegrip dat ermee gepaard gaat. En hoewel Gerritsen er weliswaar in slaagt de griezelige diepte van die kloof voelbaar te maken, blijft de vaste grond aan weerszijden ervan dor en onbekend. Van enige diepgang is bij geen van de personages sprake. We blijven bladzijde na bladzijde dicht op de huid van Lucie, zonder veel meer van haar te ontdekken dan haar schroom en haar treurige maar toch ook zeer begrijpelijke zucht naar erkenning. Haar wens om gezien te worden, geliefd te zijn. Wat haar grootouders, haar vriendje Paul en haar vriendin Arjenne bezielt, blijft volstrekt onopgehelderd. Maar dat moet ook, want in Normale Dagen draait het vooral om alles wat niet gezegd wordt. ‘Ik wilde dat het zwijgen er niet slecht vanaf kwam,’ zei Gerritsen in een interview over dit boek. Misschien doen we haar dus nog wel het meeste recht wanneer we er verder maar het zwijgen toe doen.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
