Ondersteboven in een vrouw
Op 7 maart 2017 praat dichter en Shakespearevertaler Bas Belleman over de relatie tussen Notendop en de Hamlet, DLVAlive. Bestel hier je kaartjes.
Ian McEwan maakt van Hamlet een filosoferende foetus
De Hogarth Press nodigde dit jaar schrijvers uit hun eigen bewerking van stukken van Shakespeare te maken. Daar zat Ian McEwan niet bij. Die komt nu toch met een eigen bewerking van ‘Hamlet’ (in de serie van Hogarth vergeven aan Gillian Flynn van Gone Girl) en geeft er direct al een geheel eigen geestige draai aan, door het woord te geven aan Hamlet als eigenwijze, slimme foetus, goed voor een prikkelende openingszin: “Daar ben ik dan. Ondersteboven in een vrouw.”
In Notendop wonen Trudy en Claude samen in het vervallen georgiaanse huis van John, de man van de eerste en de broer van de tweede. De relatie tussen Trudy en John is al een tijdje uitgebloeid. In afwachting van een herstel of de finale breuk woont dichter en uitgever John op kamers, maar ooit zal hij zijn huis terug willen en dan staan Trudy en Claude op straat. Hier is maar op één manier een mouw aan te passen, bedenkt Claude: moord. Trudy en Claude gaan John vergiftigen met antivries, een plan dat de plot meteen ook meer schwung en slagkracht geeft.
Maar dan komt Hamlet het toneel op. Drijvend in het vruchtwater – dat mettertijd wel heel erg begint te slinken, merkt het nog naamloze wezen op – hoort hij alle radioprogramma’s, audioboeken en blogs waar zijn moeder naar luistert. Wanneer hij ’s nachts niet kan slapen, geeft hij haar een paar flinke trappen, waardoor ook zij wakker wordt en uit verveling de radio opzet. Ik weet het, niet echt netjes, merkt de foetus op, maar ’s ochtends hebben we allebei weer heel wat bijgeleerd.
Zoals Shakespeare zijn Hamlet liet laveren tussen tragedie en komedie, zo speelt ook zwarte en bij momenten zelfs sardonische humor een grote rol in Notendop.
De scène waarin de baby zelfmoord wil plegen in de baarmoeder omdat hij niet langer overweg kan met Claude’s penis die op een paar centimeter van zijn hoofd heen en weer beweegt, is komisch op het groteske af.
De ongeboren baby biedt McEwan verder een uitgelezen kans zijn kijk op mens en wereld uit de doeken te doen. De schrijver is mettertijd steeds strikter geworden in zijn atheïsme, weten we uit interviews en eerdere romans. Groot-Brittannië is een seculiere staat, vindt Mc Ewan, en van moslims eist hij totale assimilatie. Zo extreem stelt hij het hier niet, maar moslimterreur, vloeibare seksuele identiteiten en ook de Brexit maken de wereld er niet aantrekkelijker op, zo wikt en weegt de foetus, en het is nog maar de vraag of hij in die wereld geboren wil worden.
Er wordt ook gespeculeerd over meer abstracte filosofische thema’s. Nadat de ongeboren Hamlet dronken is geworden van de sloten Sancerre die zijn moeder heeft gedronken en hij voor het eerst een kater heeft, hoopt hij dat ook Trudy die voelt en een pijnstiller neemt. Zo begint hij na te denken over het nut van pijn en komt hij tot de conclusie dat pijn ons een identiteit geeft. Door pijn te ervaren weten we dat we bestaan. Uit die pijn ontstaan vervolgens emoties, verbeeldingskracht en uiteindelijk ook kunst. “God zei: er zij pijn. En er was poëzie. Op den duur.” McEwans Hamlet zou wel eens een schrijver in spe kunnen zijn.
Shakespeare is overal aanwezig in dit boek, maar McEwan houdt het heel subtiel, waardoor je tijdens het lezen vaak een glimlach van herkenning op de lippen krijgt. Na een monoloog over zijn onmacht om de moord op zijn vader te verhinderen, zegt het ongeboren kind bijvoorbeeld: “Maar stil! De samenzweerders praten.” Het zijn slechts vijf woorden, maar je bent onmiddellijk weer bij de les. En die les is in feite al oud, want ook Shakespeare heeft Hamlet niet uit zijn duim gezogen. De in stijl en vertelkunst superieure McEwan laat deze ongeboren, nog naamloze ‘Hamlet’ in wanhoop en vertwijfeling alle kanten op fladderen, maar maakt er toch ook weer een strak verhaal van.
—
Eerder verschenen in Trouw
