Odyssee naar broer maakt belofte niet waar
Sebastiaan, hoofpersoon en verteller van Laurens Abbink Spainks debuutroman Broer, is een cynische jongen die zijn leven doorbrengt tussen pillenslikkers en alcoholisten. Hij heeft besloten zich buiten de maatschappij te plaatsen en die slechts nog te observeren, wat hij dan ook met overgave doet. Wanneer hij er na een lange xtc-trip achterkomt dat hij denkt een broer te hebben, zet hij contactadvertenties op websites voor vermiste personen en komt er zo achter dat zijn broer in Barcelona woont. Met driehonderd xtc-pillen op zak om zijn broer uit onduidelijke problemen te helpen onderneemt Sebastiaan een busreis via Lourdes naar Barcelona.
Broer is een gefragmenteerde roman, waarbij episodes voor Sebastiaans ontdekking en tijdens zijn zoektocht elkaar afwisselen, vooral om het plot interessant te houden. Bij een chronologische ordening van de gebeurtenissen verliest Sebastiaans zoektocht aan geloofwaardigheid. Het bijna constante gebruik van de onvoltooid verleden tijd roept ook vragen op: de gefragmenteerde structuur had ondersteund kunnen worden door een doordacht en gevarieerd gebruik van tijden, hetgeen niet het geval is. Waar de afstand tussen de lezer en het verhaal goed werkt bij de vele observaties van de pan-Europese pillencultuur, zit deze in de weg als Sebastiaans gevoelens worden geanalyseerd. Sebastiaan als de afstandelijke cynicus is overtuigend, Sebastiaan als de twijfelende zoekende niet.
Hoewel flapteksten niet altijd even geloofwaardig zijn, is het ‘meesterlijk oog voor detail’ dat aan Abbink Spaink wordt toegeschreven wel degelijk ergens op terug te voeren. Sebastiaans cynische observaties van het drugswereldje in Utrecht zijn interessant en komen tot leven. De vergelijking tussen vriendin Kim en medepassagier Gabi is sterk: ‘waar Kim hard en hoekig was, was Gabi zacht en rond. Volle melk, Bossche bollen, weet ik veel, zoetigheid’ (p. 76). Observaties als deze dragen bij aan Sebastiaan’s ontwikkeling als karakter. Abbink Spaink weet echter niet het nodige van de decoratie te scheiden. De drie vrouwtjes in Hotel Opera in Barcelona, ‘een driekoppig monster … het linkerhoofd knikte naar me, maar dat kon net zo goed Parkinson zijn’ (p. 132), zijn een leuke versiering, maar niet meer dan dat. Naarmate het verhaal vordert, zitten de observaties ook steeds meer in de weg. Terwijl Sebastiaan meer en meer pillen slikt, en het verhaal sneller en sneller naar de climax holt, blijven de observaties gewoon doorgaan. Daarmee houden ze of het verhaal op, of vallen ze weg in de actie. Het grootste nadeel van de overdaad aan details is dat het lijkt of ze Sebastiaans karakter moeten maskeren: Sebastiaan is een arrogante zak die bewust de muur rond het hart heeft opgebouwd, en vervolgens cynisch de wereld beschrijft: ‘iedereen zat als een rups in zijn cocon, onbereikbaar, afgesloten’ (p 73). Arrogante eikels die zichzelf buiten de maatschappij zetten om vervolgens alleen maar kritiek te hebben kunnen heel interessant zijn, maar dan moeten hun negatieve karaktertrekken wel op de voorgrond geplaatst worden. Abbink Spaink maakt de fout geen keuze te maken tussen psychologische ontwikkeling en beschrijving van het leven van een pillenslikker á la Burroughs’ Junky, of Welsh’s Trainspotting, en dus blijft Sebastiaan hangen tussen een flat en een round character, tussen junkie onder junkies en drie-dimensionale pelgrim, die daadwerkelijk door zijn zoektocht veranderd wordt, en dat weergeeft in meer dan twee, drie paragrafen tegenwoordige tijd in een boek vol verleden tijd.
Broer‘s grootste gebrek is dat het boek bij een tweede lezing niet meer interessant is. De meeste detectives en thrillers zijn bij herlezing ook niet meer interessant, maar een boek dat duidelijk pretendeert een psychologische roman te herbergen zou meer moeten zijn dan een overvloedige verzameling goede tot sterke observaties en een al te duidelijk geconstrueerd maar weinig diepgaand plot. Ik heb het idee dat de onderwerpen die de schrijver beschrijft beter tot hun recht zouden komen in korte verhalen, karakterschetsen, of in een novelle, zonder overbodige bagage en zonder te pretenderen meer te zijn dan een lekker weg te lezen vakantieboekje.
