De schrijvers
[Recensie] Oer heeft maar liefst drie auteurs. Theoloog Gijsbert van den Brink kent u wellicht van zijn En de aarde bracht voort (2017). Daarin onderzocht hij, reformatorisch gewaagd, of en hoe het Bijbelse scheppingsverhaal samengaat met de evolutietheorie. Cees Dekker is moleculair biofysicus aan de Technische Universiteit in Delft en vindt eveneens dat wetenschap en geloof elkaar niet bijten. Hij was redacteur van de bundel Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? (2005), die aanleiding gaf tot een orkaan van wetenschappelijke kritiek op het theorie dat er een ‘intelligent design’ achter het ontstaan van de wereld zou zitten. Vijf jaar geleden gooide hij met theologe en schrijfster Corien Oranje met Het geheime logboek van topnerd Tycho een meteoriet in dit maal de christelijk-orthodoxe vijver. In dit kinderboek zocht schoolkinderen uit hoe het zat het de oerknal, hoewel sommige van hun ouders beweerden dat die er nooit geweest was.
De thematiek
In Oer hebben de auteurs hun krachten gebundeld in een roman die de 14 miljard oude geschiedenis van de kosmos bestrijkt. Meteen al een leuke vondst is dat de hoofdpersoon van het verhaal een nogal onnozel proton is, dat alle spectaculaire kosmologische turbulenties vanaf de oerknal aan den lijve ervaart. Het levert in de eerste helft van Oer een levendig en spannend relaas op van hoe het heelal en het leven op aarde zijn ontstaan, grotendeels keurig volgens de huidige natuurwetenschappelijke kennis van quarks, DNA-moleculen en evolutieleer.
In de tweede helft van Oer zit Proton als onderdeel van een koolstofatoom met zijn neus vooraan in de Bijbelse geschiedenis: zo reist hij als stukje van een tent mee met Abram en later diens afstammelingen als ze uit Egypte vluchten. Ook zit hij in de stok waarmee Jezus rondreist en geslagen wordt en in het perkament waarop Johannes de Openbaring schrijft.
Opvallendste stelling
Zoals een romanheld betaamt, probeert Proton te begrijpen wat er allemaal gebeurt en wat er toch de bedoeling van kan zijn. Hij speculeert en kibbelt erover met zijn atoomgenoten. Maar gaandeweg begint het hun te dagen dat God van meet af aan een plan met de schepping had, namelijk om uiteindelijk in liefde en harmonie op aarde tussen de mensen te gaan wonen. Het probleem is alleen dat de nog piepjonge mensheid dat maar moeilijk kan bevatten. Aan Proton daarom de taak om ons in begrijpelijke woorden een idee te geven van die heilsgeschiedenis, waarvan de oerknal dus het daverende startschot was.
Centrale zin
“Ik geloof dat [de oerknal] een scheppingsdaad van God is. En dan dat feit dat we ontdekt hebben dat allerlei natuurconstanten al net na de oerknal precies zó waren afgesteld dat er miljarden jaren later leven kon ontstaan. Het is niet redelijk als je dat puur aan toeval wilt toeschrijven. Zoiets wijst toch gewoon op een God, die deze wereld gewild heeft?”
Redenen om dit boek niet te lezen
Als u hecht aan een letterlijke interpretatie van het Bijbelse scheppingsverhaal, zult u zich waarschijnlijk ergeren aan een versie waarin Eden in Afrika ligt, de boom der kennis een verboden bron is geworden en Adam en Eva Womuntu en Maisha heten. En hoewel het theologisch ongetwijfeld te verdedigen is: mij komt het tamelijk hoogmoedig voor om te denken dat God dat onmetelijke heelal speciaal heeft opgetuigd om straks met ons, aardse mensen, bij een kampvuurtje te kunnen gaan zitten.
Redenen om dit boek wel te lezen
Binnen de grenzen van de protestantse heilsleer is Oer echter briljant. Nog nooit is mij zo helder uitgelegd waarom God via Jezus zijn eigen schepping is binnengestapt. Ook maak ik graag de al te bescheiden Corien Oranje aan het blozen met mijn bewondering voor hoe ze een wetenschappelijk en theologisch complex verhaal voor een breed publiek begrijpelijk heeft gemaakt. Humor, intelligente toespelingen, creativiteit, het kan niet op. Het jaar is nog niet om, maar voor mij staat Oer nu al hoog op de lijst van het beste theologische boek van 2020.
—
Eerder verschenen in Trouw en op Marijke Laurense
