"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Olga

Vrijdag, 10 augustus, 2018

Geschreven door: Bernhard Schlink
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Het is allemaal de schuld van Bismarck

[Recensie] Bernhard Schlink werd wereldberoemd toen zijn boek Der Vorleser (De voorlezer) in 2008 als The Reader werd verfilmd. Kate Winslet speelde de hoofdrol in de film en ontving hiervoor een Oscar. De film won nog diverse andere prijzen. Boek en film vertellen het bijzondere verhaal van Hanna Schmitz, een vrouw van in de veertig die na de oorlog een relatie met de tiener Michael kreeg. Ze laat hem boeken voorlezen. Pas veel later, jaren nadat zij de relatie verbroken heeft en hij inmiddels rechtenstudent is, ontdekt hij waarom. Als ze elkaar weer ontmoeten zit ze in de beklaagdenbank in een rechtszaal en wordt ze medeverantwoordelijk gehouden voor de gruwelijke moord op 300 vrouwen en kinderen tijdens WOII, ze was kampbewaker. Het bijzondere van het verhaal is dat we het leven van gewone mensen volgen, niet die van de leiders, helden of daders, maar van mensen zoals we zelf zijn, met het verschil dat Hanna onderdeel werd van een akelig deel van de geschiedenis.

In de laatste roman van Schlink, Olga, volgt de schrijver hetzelfde procedé. Ook nu lezen we over de levens van enkele ‘gewone’ mensen. En weer zijn de centrale vragen: hoe verhoudt je je tot de tijdgeest en welke kant kies je? De hoofdrol is er voor Olga, geboren aan het einde van de 19de eeuw in het voormalige Oost-Pruisen. Ze heeft op jonge leeftijd haar beide ouders, hard werkende arbeiders, verloren en ze wordt opgevoed door een harteloze oma, die het kind blijft verwijten dat haar dochter met de verkeerde man was getrouwd, niet Duits en arbeider. Het meisje gaat haar eigen gang, wat haar grootmoeder ook zegt. Olga speelt het klaar om te mogen gaan studeren. Van jongs af aan trekt ze op met Herbert, de zoon van de plaatselijke landeigenaar. Ze worden onafscheidelijk. Hij droomt van het maken van verre reizen als ontdekkingsreiziger, zij droomt er van om lerares te worden. En ze dromen er van om samen hun leven te leiden. De ouders van de jongen verzetten zich fel tegen de relatie, hij moet een meisje van stand kiezen en niet het weeskind van eenvoudige arbeider. De jonge mensen zijn eigenwijs en beginnen een relatie, dan maar ongetrouwd door het leven. Hij gaat in dienst en wordt uitgezonden naar Namibië, toen nog een Duitse kolonie, en reist na zijn diensttijd de wereld rond. Olga is een gevierd lerares geworden, de twee geliefden ontmoeten elkaar als hij terugkomt van zijn reizen. Ze voeren nu en dan felle discussies over zijn drang naar het grote en oneindige, want zij wil het eenvoudige, het kleine, samen met hem. In 1913 start hij een expeditie om de Noordoostpassage te vinden, in het noordpoolgebied.

De Eerste Wereldoorlog maakt dat alles anders wordt, Duitsland verliest delen van zijn gebieden in het oosten. Olga blijft lesgeven in een gebied dat vanaf 1923 tot Litouwen behoord. Ze raakt bevriend met een jong gezin en ontfermd zich over hun jongste zoontje Eik. Zij vertelt hem alles wat ze weet en stimuleert hem om te gaan studeren. Hij wordt een gevierd architect en als Hitler aan de macht komen kiest Eik tot haar grote teleurstelling de kant van de Nazi’s. Olga weigert een van hen te worden en verliest haar baan. Na WOII komt ze in West-Duitsland terecht, ze is doof geworden, en verhuurt ze zich als naaister in gezinnen. In een van die gezinnen sluit ze opnieuw vriendschap met zoon des huizes, Ferdinand. Ze leert liplezen en vertelt het kind verhalen, sprookjes, maar ook over haar eigen leven en over haar geliefde Herbert, de ontdekkingsreiziger, die niet terugkwam van zijn laatste reis. Ferdinand vindt het allemaal prachtig.

Bovenstaand verhaal is het verhaal dat Olga Ferdinand vertelt. Veel blijft echter onduidelijk. Waarom heeft ze nooit een nieuwe relatie gekregen? Waarom wilde ze zoveel optrekken met Eik? Hoe heeft ze zich staande kunnen houden in de nazitijd?

Boekenkrant

Als Ferdinand ouder wordt en als student sympathiseert met de studentenbeweging van de jaren zestig en protesteert tegen de oorlog in Vietnam raakt hij met Olga in discussie. Olga verwijt hem geen haar beter te zijn dan de Amerikanen of zelfs de nazi’s. Olga heeft een grote hekel aan alle grote, veel te grote, verhalen die in Duitsland sinds Bismarck zijn verteld.

“’Jullie zijn voor de moraal, ik weet het.’ Ze keek me boos aan. ‘Maar wie zich beroept op de moraal wil dat alles groot en tegelijkertijd aangenaam is. Maar niemand is zo hoogstaand als zijn moraal, en de moraal is niet aangenaam.’”
Te groot – dat was waaraan Olga Herbert en Eik dacht te hebben verloren, waar ze Bismarck verantwoordelijk voor hield, en ze vond ook dat mijn generatie daardoor werd verleid.”

Pas als Ferdinand met pensioen is, vele jaren later, en als Olga op hoge leeftijd is gestorven, weet hij te achterhalen wat er zich nu precies allemaal in het leven Olga heeft afgespeeld en waarom haar hekel aan Bismarck zo groot was. Bij toeval ontmoet Ferdinand de dochter van Eik en ontdekt hij dat Olga brieven schreef aan Herbert, ze adresseerde poste restante Tromsø, in het noorden van Noorwegen, tijdens zijn verblijf in de poolcirkel. Ferdinand weet de brieven die tientallen jaren in het stadje werden bewaard totdat iemand ze kwam afhalen, te achterhalen. Het laatste deel van het boek zijn een weergave van de brieven van Olga aan Herbert en dan blijkt dat Olga maar de helft van haar verhaal vertelde aan de jonge Ferdinand. Zo lezen we nog een keer het verhaal van Olga, maar dan hoe het echt is gegaan. En dan pas snap je waarom Olga’s leven is gelopen zoals het is gelopen.

Schlink heeft met Olga weer een bijzondere en mooie roman geschreven en weer over een vrouw die in de maalstroom van de tijd kopje onder dreigt te gaan. Dit keer gaat het over een vrouw die wel de keuze voor het goede maakt, maar daar veel voor moet opgeven. Aan het eind van het boek komen alle eindjes bij elkaar en blijkt haar verzet tegen de grootsheidswaanzin van Bismarck c.s. zeker niet voor niets te zijn geweest.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur:

Olga

Auteur:
Bernhard Schlink
Categorie(ën):
Literatuur

Olga

Auteur:
Bernhard Schlink
Categorie(ën):
Literatuur

Olga