De geschiedenis van de 25 Nederlandse eilanden
[Recensie] Nederland telde ooit 25 eilanden. De historici Bank en Bosscher onderzochten wat het betekende om door water omringd te zijn, of dat op zeker moment niet meer te zijn, zoals bijvoorbeeld met Urk gebeurde. Naast de (wordings)geschiedenissen bespreken ze in ‘intermezzo’s’ onderwerpen die niet in een hoofdstuk passen, maar ook niet mogen ontbreken zoals het in 1799 bij Vlieland gezonken goudschip De Lutine. Uiteraard komen de Watersnood van 1953 en het Deltaplan aan de orde. De geschiedenissen van de eilanden worden verteld in 25 hoofdstukken.
Interessant is de ontwikkeling van Vlieland dat honderd jaar geleden als de ‘meest berooide’ gemeente van Nederland ontruimd dreigde te worden. Nu heeft het bijnamen als ‘Capri van de Lage Landen’ en ‘Vliebiza’, dankzij toerisme, en tweede huizen van bekende Nederlanders. En dan Marken dat bij de gemeentewet in 1851 twintig kiesgerechtigden had, waardoor de gemeenteraad een familieaangelegenheid was. Ook het verhaal van Pampus bij Amsterdam is treffend. Het eiland werd rond 1890 een bolwerk tegen Pruisen in de Stelling Amsterdam, maar hoefde nooit dienst te doen, en de pantserplaten werden geleverd door… Pruisen.
Eilanden spelen tegenwoordig ook een rol in de strijd voor de natuur. Nadat eeuwenlang land in cultuur was gebracht en dijken waren verhoogd, was de nieuwe aanpak: prijsgeven aan de natuur. Een voorbeeld is het Zuid-Hollandse Tiengemeten. Dat werd in 1977 beschermd natuurgebied. Dit maakte een eind aan de landbouw, maar lokte ook veel natuurliefhebbers. In 2006 vertrok de laatste boer, omdat zijn familiebedrijf moest wijken voor ‘natuur’. Hij vindt dat de overheid van Tiengemeten een (natuur)pretpark heeft gemaakt.
De Zeeuwse eilanden krijgen veel aandacht. De auteurs maken een eind aan een wijdverbreid misverstand. De wapenspreuk Luctor et Emergo heeft niets te maken met de strijd tegen het water: de Zeeuwen bestreden in de 16de eeuw met succes de Spanjaarden, en de spreuk slaat op hun bovenkomen in díe worsteling. De andere kant van de Zeeuwse Gouden Eeuw wordt ook beschreven: de rol van Vlissingen en Middelburg in de slavenhandel. Spannend is de Franse Tijd. Toen mislukte de Britse inval op Walcheren door ‘the Walcheren fever’, een combinatie van tyfus en malaria, en lijfde Napoleon Walcheren vervolgens een jaar eerder bij Frankrijk in dan de rest van Nederland. En, verrassend: Bank en Bosscher betogen dat het Eiland van Dordrecht het belangrijkste eiland in het nationale verkeersstelsel is.
Omringd door water is een vuistdik maar heerlijk boek; de ‘eilandziekte’ waaraan de auteurs naar eigen zeggen lijden, blijkt aanstekelijk. Het is niet encyclopedisch maar zo opgezet dat de lezer gewoon de eilandportretten kan lezen die hem op dat moment interesseren, en het is daarvoor toegankelijk met geografische en persoonlijke indexen. Een groter (en dus dunner) formaat had het makkelijker hanteerbaar gemaakt, en in de volgende druk moet Napoleon in de personenindex worden opgenomen.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
