"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Onafhankelijke mensen

Vrijdag, 10 maart, 2017

Geschreven door: Halldor Laxness
Artikel door: Monique van Gaal

Schapenboer in goede en slechte tijden

[Recensie] Waar te beginnen om een meesterwerk als Onafhankelijke mensen te beschrijven? Het was met name dít boek dat Halldor Laxness (1902-1998) op de lijst van wereldschrijvers zette en hem in 1955 de Nobelprijs voor de Literatuur bezorgde. Geschreven tussen 1933 en 1935, en toch verdient het ook nu nog alle aandacht. Want ondanks dat het verhaal zich afspeelt rond de wisseling van de 19e naar de 20e eeuw, zal het actueel blijven tot in de lengte der dagen.

Bjart van het Zomerhuis hoopt na achttien jaar in loondienst te hebben gewerkt, nu eens eindelijk van niets en niemand meer afhankelijk te hoeven zijn. Schapenboer worden, dat is zijn droom. Met zijn spaargeld koopt hij een afgelegen hut, vervloekt en verlaten om de kwelgeesten die in het ruige gebied zouden huizen, en trouwt met Rosa, die sterft bij de geboorte van zijn onechte dochter, Asta Sollilja. Bjart trouwt een tweede vrouw met wie hij drie zoons krijgt. Echter, zijn schapen zijn alles voor hem en het gezin delft keer op keer het onderspit. Bjart is meedogenloos als het rauwe IJslandse klimaat waarin zij ternauwernood overleven, en ondanks dat Asta Sollilja zijn hart heeft veroverd en hij haar zijn ‘levensbloem’ noemt, ontvangt ook zij de verlammende klappen van het harde bestaan dat Bjart zijn gezin opdring Bjart is onverzettelijk, als een rots. Zijn gezin, dat zijn de échte mensen, degenen die je begrijpt en met wie je meevoelt wanneer zij tegenslag op tegenslag te verduren krijgen. Steeds weer hoop je dat ook Bjart eens mens zal worden, dat hij ooit om zijn levensbloem zal kunnen geven. De verhouding tussen Asta Sollilja, een gevoelig meisje dat angstvallig op zoek is naar liefde en geborgenheid, en haar vader is op zijn zachtst gezegd ongemakkelijk, maar tegelijkertijd mateloos ontroerend.

Gek genoeg is het de Eerste Wereldoorlog die betere tijden brengt: voor schapen worden torenhoge prijzen betaald en de IJslandse boeren varen er wel bij. Het duurt niet lang of het zoete leven dringt het land binnen. Banken en politici weten de fortuinlijken moeiteloos te vinden. En terwijl de gemeenschap schippert tussen kapitalisme en socialisme, beloven bestuurders van alle gezindten de mensen gouden bergen. In hun vastberadenheid elk gehucht om te toveren in een florerend handelscentrum, worden wegen en havens aangelegd, hutten vervangen door stenen huizen en winkelcentra geopend. Geld wordt uitgegeven alsof het water is en de uiterst verleidelijke helpende hand van de bank biedt degenen met schulden de mogelijkheid zich in nog grotere schulden te storten. De mensen kunnen hun geluk niet op. Zelfs Bjart, een scepticus in hart en nieren, gaat voor de bijl en leent bakken geld om een mooi huis te bouwen ter vervanging van zijn lekkende hut – in een tijd dat zijn gezin reeds flink gedecimeerd is en hij heimelijk hoopt op de terugkeer van Asta Sollilja. Maar aan de oorlog komt een einde, en het is gedaan met de mooie inkomsten. Een schaap brengt geen cent meer op en de rente op hypotheken is onbetaalbaar geworden. Bjart raakt, net als vele boeren met hem, zijn huis, zijn land en zijn schapen kwijt aan de bank. Je vraagt je af, wat zou Laxness met zijn profetische vermogen van de financiële crisis van IJsland in 2008, tien jaar na zijn overlijden, hebben gedacht?

Onafhankelijke mensen zit vol onverenigbaarheden: een duivelse wereldoorlog die welvaart brengt, de onbeschaafdheid van een beschaafde samenleving, de misère van het idyllische boerenland, en ook Bjart zelf is onverenigbaar, dom en wijs als hij is. Laxness presteert het om een keihard bestaan te beschrijven in de zachtste, meest poëtische zinnen denkbaar en laat bovendien een schat aan mensenkennis zien. Een magistraal en tijdloos epos.

Boekenkrant

Eerder verschenen in Nordic Magazine


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Aan de voet van de gletsjer

Onafhankelijke mensen