"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Onder het ijs

Vrijdag, 8 februari, 2019

Geschreven door: Ellen de Bruin
Artikel door: Jurgen Timmermans

Koude, briljante debuutroman

Onder het ijs won recent de tweejaarlijkse Anton Wachterdebuutprijs 2018, kijk ook eens naar het juryrapport.

[Recensie] De debuutroman van Ellen de Bruin, Onder het ijs, alleen een nieuwe versie van de Willem Frederik Hermans-klassieker Nooit meer slapen noemen, is absoluut te makkelijk omdat het zo duidelijk is. We komen inderdaad weer terecht in de universitaire wereld en volgen weer een onderzoeker die een onderzoeksreis naar het koude noorden maakt én daarin duchtig wordt tegengewerkt door professoren.

Het is 2014. Een groep klimaatwetenschappers doet onderzoek op een schip in het noordpoolgebied. Een van hen is Bas Fretz. Bas is een jonge promovenda in de microbiologie en zij onderzoekt ‘dinootjes’: zogenaamde dinoflagellaten. Microfossielen in de vorm van eencellige algjes, gezien vanonder haar microscoop: “zeshonderste van een millimeter, één zo’n bolletje.”

Bas is een beginneling in de wetenschap, een junior onderzoeker nog maar, maar als háár hoogleraar Reinier plots overlijdt, komt zij in zijn plaats op het onderzoeksschip terecht. Ze weet daar niet wat te doen en mist haar Reinier vooral zo ongelooflijk veel. En in een dronken halfslaap komen ze: Bas en een hij, zo dicht tot elkaar dat feit, fictie en droom vermengen. En daar gaat Ellen de Bruin mee spelen: wat gebeurde er feitelijk dan, en hoe zit dat nou tussen promovenda en hoogleraar? Duidelijk mag zijn dat het beeld dat wij van Reinier te zien krijgen absoluut gekleurd is door Bas die misschien andere conclusies trekt in haar rouw en haar verliefdheid.

Boekenkrant

Maar er is meer volk en van allerlei pluimage om rekening mee te houden op het onderzoeksschip. Zo is er ’the other woman’, Karen, die andere, grote hoogleraar ‘dinootjes’ die aan boord komt omdat Bas natuurlijk nooit de wetenschappelijke opvolger van Reinier kan zijn. Bas doet zo al niet meer mee voordat het poolgebied ook maar bereikt is, omdat ze op het boorschip, en dus weg van het daadwerkelijk onderzoekswerk, gestationeerd wordt. The other woman, zoals Bas haar consequent blijft noemen, is een dubbele rivaal: in de wetenschap én in de liefde, voor Bas is het meer dan het vestigen van haar wetenschappelijke reputatie alleen.

Verder op het schip bijvoorbeeld de Amerikanen die alleen in filmcitaten spreken: “We’re on a mission from God!” –“You’re gonna need a bigger boat!”

Er zijn de walviszusjes: “Bas schat ze allebei op halverwege de twintig of per ongeluk al net iets verder dan halverwege.” Geweldige, rake typering dat trouwens, schreef ik al dat Ellen de Bruin een fantastische maar vooral subtiele humor door haar verhaal weet te weven? Deze walvismeisjes en -zusjes Hadley en Teri Rice zijn ware nimfen en stopten in hun overvolle koffers nog de noodzakelijke föhn, en net als het pistool bij Tsjechov blijkt dat een heus plotdingetje.

De walviszusjes maken de poolexpeditie wat behaaglijker en dat is wel nodig: Bas vecht tegen torenhoge verwachtingen en wordt in haar wetenschappelijke ambities duchtig tegengewerkt. Mocht het nog niet duidelijk zijn: ook de universitaire wereld is gewoon een apenrots waar macht en status belangrijk zijn. The other woman is haar tegenspeler en zo begint deze roman eigenlijk redelijk rechttoe rechtaan, maar langzaam worden de verschillende plotlijnen gefalsificeerd, de werkelijkheid en de waarheid blijken toch net anders te liggen en onmogelijkheden net wat mogelijker. In dit avontuur wordt ze gegidst door TDK een Japanse promovendus ook op het boorschip. Hun shifts verleuken ze door middel van tekeningetjes met wat commentaar voor elkaar. Het zijn die tekeningetjes met open en breekbaar en vol humor commentaar over hunzelf en hun positie, die Bas door de expeditie slepen.

Onder het ijs is een bijzondere roman in de geest van Nooit meer slapen: het is dezelfde universitaire onderzoekerscultuur en dezelfde psychologische karakter- en plotopbouw bijvoorbeeld. Bas komt uit het niets op die apenrots terecht, vecht daar niet alleen tegen torenhoge verwachtingen ze wordt ook duchtig tegengewerkt. Onder het ijs is een psychologische roman vol rouw en liefde, vol ontzag voor hogerop en onzekerheid. Het is een inkijk in de onderzoekerswereld op zo’n schip, een nieuwe wereld voor Bas en de meeste lezers. Zo worden zaken soms vreemd geregeld, bijvoorbeeld de communicatie met de buitenwereld, en de onderlinge strijd is weinig jaloersmakend. De heerlijke personages, die soms wat over-de-top en karikaturaal, maar ook vaak humorvol zijn,  en de plot tillen de roman hoger. Een eigen kijk en een eigen stem maken van Onder het ijs een briljant debuut.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Vergaderen? Niet doen!

Onder het ijs

Onder het ijs