Ontsnappingspoging van moeder de vrouw
[Recensie] Onderdak van Elisabeth van Nimwegen is een roman die veel tegelijk wil zijn, maar het meest van al als een spannende thriller leest. Van Nimwegen bijt zich daarbij met zichtbaar vertelplezier vast in de alledaagse trivia van de burgerlijke mens. De holle gesprekken en plichtplegingen op verjaardagsfeestjes, of hoe de ouder wordende vrouw zichzelf in de spiegel bekijkt op zoek naar het wensbeeld van haar jongere ik, om maar eens lukraak twee voorbeelden te noemen. Op het moment dat Andrea, hoofdpersonage en verteller, zichzelf uit haar kleren knipt en in een verwassen joggingpak op weg naar de luchthaven de taxichauffeur bespringt, weet je dat deze vrouw ten onder gaat aan de saaiheid van haar bestaan.
Kleine bewegingsruimte
Er zit veel vaart in het verhaal dat van Nimwegen vertelt, en dat is knap schrijfwerk, want Andrea ligt bijna de hele roman lang ergens waar ze zich nauwelijks kan bewegen, ingebakerd in het donker, de wereld gereduceerd tot niets dan haar eigen gedachten en lichaam. Of, zoals Andrea het zegt:
“De wereld gereduceerd tot niets, tot mijn lichaam en mijn gedachten. Die gedachten zijn als kleverige draadjes die dag in dag uit blijven plakken aan alles wat ik waarneem.”
Andrea, moeder van twee jonge kinderen, wordt opgeslokt door het veeleisende, dagelijkse van gezin en baan. Zozeer dat ze haar eigen gedachten benoemt tot niets. Op weg naar Helsinki besluit ze tijdelijk van dat strijdtoneel te verdwijnen. Toch blijft ze tegenover iedereen veinzen dat de dagen hun normale beloop hebben. Haar collega’s bericht ze op gezette tijden dat ze nog steeds griep heeft, haar man laat ze weten hoe fantastisch Helsinki is.
Zo halverwege het verhaal ontdek je waar Andrea zich verstopt heeft, en dat is inventief bedacht. Laat ik de plek daarom hier ‘ergens’ noemen. Andrea ligt ergens in een slaapzak met zakken eten en incontinentieluiers om zich heen en dat eten en ontlasten en de engte van de ruimte waarin dat alles geschiedt wordt met geur en kleur verteld. Ongewassen haar wordt beschreven als met de zurige geur van boter, de olieachtige schil van een appel die ze besluit te eten, het afscheuren van een vuilniszak: alsof je een nagel over een kam haalt. Van Nimwegen schrijft zintuiglijk en beeldend. We zijn deelgenoot van het claustrofobische van dat ergens waarin ze zich heeft verstopt, en tegelijkertijd zijn Andreas gedachten de kieren in het donker naar de wereld die er is, en was.
Moeder de vrouw
Die wereld van Andrea bestaat uit een doorsnee huwelijk met een man die luiers verwisselt en planten water geeft. Ze hebben twee gezonde kinderen, een kat, een ananasboor, schoonouders die oppas spelen en allebei een baan die ze leuk vinden. Toch wringt er iets.
Enerzijds geeft Tjibbe, haar man, niet echt thuis als gesprekspartner. Als Andrea bijvoorbeeld haar twijfel uitspreekt of ze wel in gelijke mate van allebei haar kinderen houdt, doet Tjibbe dat af als neurotisch vrouwengebabbel en schenkt de wijn nog maar eens bij. Tjibbe lijkt een man die niet te veel kreuken in het bestaan tolereert.
Anderzijds isoleren geheimen. In de stroom gedachten en herinneringen die in het donker losweken worden we deelgenoot van een eenzijdig besluit tot abortus die Andrea drie weken eerder onderging. Dat is een behoorlijk breukmoment in een relatie. Je snapt eigenlijk ook wel dat ze geen kinderen meer wil van een man die haar als ze zwanger is behandelt als de broedmachine van zijn nageslacht. Maar als ze met nabloedingen in bed ligt, en ze zich afvraagt of de schoonmaakster er iets van merkt wordt er geen gedachte gewijd aan het verbergen daarvan voor de partner. Het zijn van die knarsende momenten waar ik als lezer iets meer van die innerlijke strijd van deze vrouw had willen lezen en die toch een beetje ondergesneeuwd raken in het spannende verstoppertje spelen en de opgestoken vinger naar het burgerlijke bestaan.
Onderdak blijft daarmee als een meeslepende thriller op mijn netvlies achter. Het is knap hoeveel handeling het personage heeft in die kleine ruimte, en hoe de gedachten en herinneringen echt als kieren in het donker aanvoelen. Toch, op het einde is Andrea emotioneel niet echt dichtbij gekomen.
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
