Korte verhalen over schilderkunst, kunstenaars en de kunst van het kijken
“De visuele aspecten van het leven zijn voor mij altijd belangrijker geweest dan de inhoud.”
Joseph Brodsky
[Recensie] In deze roman, bestaande uit elf verhalen, verweeft María Gainza, op een natuurlijke, volstrekt originele en uiterst boeiende wijze, kunst en het verhaal van de kunstenaar met de ervaringen uit het leven van de ik-figuur, haar familieleden en vrienden. Ze schakelt hierbij regelmatig, maar krijgt het voor elkaar om het op elkaar aan te laten sluiten en vloeiend weer terug te schakelen naar de gebeurtenissen anno nu of in een recent verleden. De liefde van de ik-figuur voor de kunst komt tot uiting, wanneer ze schrijft: “Mijn overlevingsinstinct leidt me altijd naar musea, zoals mensen in de oorlog schuilkelders in vluchten.”
Wanneer ze een afspraak heeft voor een ontmoeting met haar broer die ze jarenlang niet heeft gezien, blijkt dat ze niet al teveel gespreksstof hebben, waarop ze besluiten om de stad in te gaan. Totdat ze voorbij een museum lopen: “Ik ging alleen naar binnen, opgelucht, maar zodra ik de zaal betrad, wist ik weer dat naar El Greco kijken een gevecht is met jezelf. ‘[…] Zijn dogmatisme stoort ons, maar zijn sensualiteit irriteert ons net zo goed. Of we vinden het moeilijk om die twee op één schilderij met elkaar te rijmen omdat we hebben geleerd dat het elementen zijn die niet samengaan: het vlees en de geest.”
De ik-figuur kijkt terug op haar jeugd, wanneer ze meegaat met vrienden die gaan windsurfen. Genietend van een jointje gaan haar gedachten naar het veranderende klimaat in Argentinië, wat haar “[…] ineens sterk deed denken aan de laarzen van de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog: er was geen links of rechts, maar slechts één model waar iedereen zich in moest wringen.”
De meeste schrijvers hebben wel een zin aan de zee besteed, maar de schilder Gustave Corbet, die de basis legde voor het realisme, zorgde al voor fascinatie toen ze nog jong was. Vol passie beschrijft ze zijn La mer orageuse; een olieverfschilderij uit 1869, met een zee die buldert en nog lange tijd in haar gedachten bleef rond zoemen, waarbij de rollende medeklinkers van de titel het bulderen van de golven benaderen. Wanneer je dit leest en het schilderij ook daadwerkelijk aanschouwt, is het fascinerend om te ervaren dat ze zo volkomen helder kan overbrengen wat deze afbeelding bij haar oproept.
Over het schilderij Hert van Alfred de Dreux zegt ze: “Het wees me er nog maar eens op dat in de kunst alles draait om het verschil tussen mooivinden en gegrepen worden, en dat de factoren die je beleving bepalen meestal buitengewoon onbenullig zijn.”
Tijdens een ziekenhuisbezoek, met zeer onzekere gevoelens, valt haar oog op een klassiek, abstract schilderij van Rothko, waarvan ze zegt dat het niet via je ogen binnenkomt, maar dat je hem voelt branden in je maag. Zeer treffend hoe ze haar gevoel bij dit in bijzonder felle kleuren geschilderd tafereel weet te beschrijven.
Na het overlijden van zijn vader, die helaas niet tijdig kans heeft gezien om zijn zoon het vak van blikslager bij te brengen, begint Henri Rousseau te schilderen. Met zijn linkerhand welteverstaan, die hij trainde nadat zijn rechterhand verloren ging in de oorlog. Hij is een rauw talent dat lichtgevende bossen schildert, maar ook zijn fascinatie voor luchtballonnen, zeppelins en vliegmachines vastlegt.
De kunst van het schrijven over kunst beheerst de erudiete Gainza grandioos. Het moge duidelijk zijn dat ze precies weet waar ze over schrijft en de kennis over de bijzonderheden van de schilders is groot. Het prikkelt de nieuwsgierigheid om te kijken door haar ogen en te lezen hoe ze filosofeert. De korte verhalen staan vol met mooi proza, beeldspraak, een helder relativeringsvermogen, humor en soms zelfs wat vileine ironie.
Een opsomming van alle kunstenaars, vormen van kunst, auteurs en literatuur laat ik achterwege. Zorg er gewoon voor het boek in handen te krijgen en geniet van de kritische, maar zeer heldere kijk van Gainza, die de kunst beheerst om allerlei enthousiasmerende draadjes te ontrollen en er toch geen warboel van te maken.
Tijdens het lezen is het niet onverstandig om een tablet bij de hand te houden om de schilderijen die ze beschrijft ook zelf op te zoeken. Haar manier van schrijven over de schilderkunst is beeldend en maakt absoluut nieuwsgierig.
Over de auteur
María Gainza (1975) is een Argentijns journalist en kunstcriticus. Van The New York Times is ze correspondent geweest. Oogzenuw is haar romandebuut.
—
Eerder verschenen op met de neus in de boeken
