"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Oorlogsparadijs

Dinsdag, 20 november, 2012

Geschreven door: Nico Dros
Artikel door: Leon Mosselman

(INTERVIEW) Gemakkelijke verhalen vertel je aan de borreltafel

RECENSIE:

In zijn onlangs verschenen roman Oorlogsparadijs behandelt Nico Dros (1956) een relatief onbekend hoofdstuk uit de Tweede Wereldoorlog, de zogeheten Russenoorlog, die zich in april ´45 op Texel heeft afgespeeld. Naast een verschrikkelijke maar tegelijk haast exotisch aandoende guerillastrijd beschrijft hij op indringende wijze de vuurdoop van een jonge arts in oorlogstijd. Een arts die ook nog eens zijn eerste schreden in de liefde zet.

Naar aanleiding van zijn nieuwste roman zocht Recensieweb Dros, die eerder onder andere de historische roman Noorderburen, de Bildungsroman Ter hoogte van het salsa-paviljoen en het duistere en bloedstollende stalkersverhaal Dromen van de bok schreef, op in zijn woonplaats Amsterdam. Met de authentieke, meeslepende vertellersstem die in zijn boeken hoorbaar is, spreekt de auteur ook in de werkelijkheid. We spraken hem onder andere over de manier waarop hij zich gedocumenteerd heeft en over zijn omgang met non-fictieve elementen.

 Wat maakt dit verhaal over de oorlog bijzonder?

Kookboeken Nieuws

´Het boek bevat een wezenlijk ander oorlogsverhaal dan wat wij meestal rond 4 mei te horen krijgen. Het is een verhaal uit de periferie van Nederland, het eiland Texel. Lange tijd had de Duitse bezetting er een tamelijk gemoedelijk karakter. Ik wilde het dagelijks leven uit die tijd oproepen. Daarnaast gaat het boek over de leerschool van een jonge arts: in de chirurgie, in de liefde en het leven… Alles komt op scherp te staan door de muiterij van het Bataillon Georgien 822 tegen de Duitsers. Dan wordt een wereld die mijn hoofdpersoon eerder als een klein paradijs heeft ervaren plotseling verwoest.´     

Hoe lang heb je aan dit boek gewerkt?

´Ruim drie volle jaren. Omdat mijn hoofdpersoon Luc Walraven een arts in oorlogstijd is, werkzaam in het noodhospitaal op Texel, heb ik me tamelijk uitvoerig  moeten documenteren. Onder meer door me in medische handboeken uit die dagen te verdiepen. Nogal wat chirurgen hebben hun memoires geschreven. Dat waren ook belangrijke bronnen. De beroepsgeest, de sfeer rond het medische werk aanvoelen was moeilijk. Een arts moet in kritieke momenten in staat zijn alle emoties uit te schakelen. Emoties die hem nadien toch weer parten spelen. De medische wereld van toen fascineert me, vooral als het scalpel wordt gehanteerd. Men werkt in het grensgebied tussen leven en dood. Een enkele fout kan fataal zijn. Dat gaat ergens over.

Ik begon met dit boek in 2006, maar voelde twijfel over wat ik aan het doen was. Halverwege de roman heb ik toen De sprekende slang geschreven. Geschiedschrijving over een lokale godsdienstoorlog onder gereformeerden. Uitgebreid literatuur- en archiefonderzoek gedaan, heerlijk. Anderhalf jaar later was het klaar en lag er een boek. In die tijd herlas ik de half voltooide romantekst. Die vond ik toch wel goed. Ik besloot ermee verder te gaan.´

Oorlogsparadijs is gebaseerd op een stuk geschiedenis. In hoeverre maakt dit het schrijven gemakkelijk of juist ongemakkelijk?

´Het verhaal gaat over het dagelijks leven in bezettingstijd, en dan ook nog in een uithoek. En over een opstand van collaborateurs die in een slachting ontaardt. Daar heb je details voor nodig. Het algemene verhaal is al bekend, maar het gaat natuurlijk om de kleine, sprekende dingen. Die heb ik gehaald uit archivalia, krantenberichten, dagboeken, memoires en gesprekken met ooggetuigen van toen. Je wilt een bijzonder, opmerkelijk verhaal vertellen. Dat is dus nooit een gemakkelijk verhaal, ook niet als het reeds gedocumenteerd is. Gemakkelijke verhalen vertel je aan de borreltafel, in romans gaat het om andere, meestal lastige verhalen.´

Hoe hebben ooggetuigen op Texel, waaronder je familie, die zogenaamde Russenoorlog ervaren?

´Met tegenstrijdige gevoelens. Mijn moeder was destijds negentien. Ze woonde in Oudeschild, een dorp dat door de Georgiërs werd veroverd. Vlak voordat de nieuwe Duitse troepen het heroverden, trokken de opstandelingen naar een ander deel van het eiland. Maar eerst schoten ze  hun Duitse gevangenen dood. Dat waren dienstplichtigen uit de Wehrmacht: oudere boertjes en ambachtslieden die in de loop van de oorlog ook waren opgeroepen. De executie van deze mensen riep indertijd veel afschuw op onder de lokale bevolking.

De Georgiërs zijn hun opstand tegen de Duitsers met niets ontziende wreedheid begonnen. De Duitsers reageerden na de herovering van Texel met een even grote wreedheid. De roman gaat er onder meer over hoe een kleine wereld na een lange periode van rust plots in een inferno kan veranderen. Daarnaast gaat het over de vraag waar zoveel geweld vandaan komt. Wat erachter steekt, en hoe mensen met hun herinneringen daar mee verder leven. En welke zin ze er achteraf aan proberen te geven.´

In de roman speelt ene Sieme Veijl, een onverschrokken figuur, een cruciale rol. Is hij gebaseerd op een historisch persoon?

´Hij is gebaseerd op een eilander die werkelijk heeft bestaan. In het boek heeft hij een andere naam gekregen, omdat ik me veel vrijheid ten aanzien van hem heb gepermitteerd. Ik heb deze man overigens zelf nog aardig gekend. Veertien jaar was ik, en ik was te beroerd om zeven kilometer naar school te fietsen. Dan stond ik te liften en mocht ik meerijden met hem in zijn oude jeep. Hij stond bekend als een brutaal en koelbloedig persoon, die in oorlogstijd het liefst Duitse depots leegroofde. Toen de Russenoorlog woedde, reed hij met zijn ambulance iedere keer door de vuurlinie. Je hebt mensen die in zulke situaties hun angsten kunnen onderdrukken.´

Ben je in je onderzoek naar de Georgische opstand op bijzondere details gestuit die niet in het boek zijn opgenomen?

´Er zijn in het begin van die opstand enkele moorden gepleegd op NSB’ers: een boer en een jong meisje. Dat meisje is voordat ze werd doodgeschoten verkracht en verminkt. Door Georgiërs of, waarschijnlijker, plaatselijke verzetslieden. Een van hen is kort na de oorlog als de sodemieter naar Canada geëmigreerd.  Zo zijn er meer wrange verhalen,opgetekend door getuigen, geschiedschrijvers of documentairemakers. Ik heb ze niet allemaal willen navertellen.´

Oorlogsparadijs is ook een tragisch liefdesverhaal tussen een arts en een boerendochter. Voordat ze elkaar krijgen zijn we jaren verder. 

´Luc is geen versierder. Hij is een bescheiden man, die zijn gevoelens voor zichzelf houdt. Hij acht zichzelf niet gekwalificeerd om de geliefde van Mila te worden. Luc voelt wroeging over een uit de hand gelopen verzetsdaad die eerder aan een jonge vrouw het leven heeft gekost. In heel kleine stapjes komen de arts en de boerendochter elkaar nabij. Hoewel de aanloop misschien niet onstuimig is, lijkt me de liefde tussen Mila en Luc al lang voelbaar.´

In je werk komen vaak zeer stroeve vader/zoon relaties voor. Dit boek is aan je ‘oude vader’ opgedragen. Leest je vader je werk? Heeft hij commentaar op de wijze waarop jouw vaders gestalte krijgen?

´De relatie met mijn eigen vader is niet stroef. Voor de vader van mijn hoofdpersoon in deze roman had ik een excentrieke, enigszins sadistische man in gedachten. Eigenlijk een verwrongen karakter. Krijtstreeppak, geld, vooroorlogs protestantisme en duistere driften. Iwan Lautier, hoofdpersoon uit Dromen van de bok, heeft een bijzondere vader. Een beetje een ongrijpbare vader, dat dan weer wel. Mijn vader, een rurale ondernemer in ruste,  leest mijn werk. Hij is nu achtentachtig en is laat in zijn leven begonnen met het lezen van verhalen en romans. Oorlogsparadijs is voor zijn doen een erg dik boek. Hij kan zich wel aardig in het verhaal vinden, en dat doet me goed.´

Behalve Texel komt Indonesië vaak terug in je werk. Ook in Oorlogsparadijs, dat begint met de uitzending van Nederlandse troepen naar Nieuw-Guinea in 1962. Daarnaast komt de koloniale oorlog uit de jaren 1946-1949 ter sprake. Wat is je band met dat land?

´Mijn familie heeft daar geen wortels. Een klein deel van Oorlogsparadijs speelt inderdaad in de koloniale oorlog om Indonesië. Dat is ook bedoeld voor het spiegeleffect. Nadat de Duitsers hadden gecapituleerd, werden Nederlanders ineens weer bezetters aan de andere kant van de wereld.

Toen ik geschiedenis studeerde was ik assistent van een professor die Zuidoost Azië als regio voor haar leerstoel had. Het koloniale archief trok me aan. Ik heb nog een monografie over arbeidsrelaties en lonen in de negentiende eeuwse koloniale economie geschreven.  Voor de documentatie daarvan heb ik een klein halfjaar gewoond in Jakarta en omstreken. Dat verblijf heeft een grote indruk op me gemaakt. Ik kon me de geschiedenis van het land ineens veel beter voorstellen. Daar probeer ik met veel inleving over te schrijven. Wat een vreemd land trouwens. Op een pasar, een markt, kocht ik eens vruchten die ingepakt waren in ambtsbrieven uit de achttiende eeuw. Er was blijkbaar een lokaal archief opgeheven.´

Indonesië mag aan archieven dan weinig waarde hechten, het belang dat Dros er aan hecht is duidelijk. Dat hij zich uitvoerig documenteerde heeft niet alleen voor ongelooflijk realistische chirurgische details gezorgd, maar ook voor een geloofwaardige en indringende beschrijving van een weinig bekend hoofdstuk uit de Tweede Wereldoorlog.

Eerder verschenen op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur:

Willem die Madoc maakte

Langzaam afbouwen op deze planeet

Langzaam afbouwen op deze planeet

Oorlogsparadijs

Oorlogsparadijs

Dromen van de bok