"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Orka

Zaterdag, 17 november, 2018

Geschreven door: Jaime Karremann
Artikel door: Carmen Meuffels

Oplopende spanningen onder water

[Recensie] Snuiveren. Trimmen. Periscoopdiepte. Snavelen. Een aantal willekeurige termen waar ik nog nooit van gehoord had, totdat ik Orka las. Orka is de eerste roman van Jaime Karremann (1978), die als onafhankelijk marinejournalist werkt. In 2017 verscheen zijn eerste non-fictie boek, In het diepste geheim. Met Orka blijft hij in het onderzeebootthema. Een logische keuze, aangezien dat Karremanns expertisegebied is. En een keuze die bovendien goed uitpakt voor ons als lezers. Karremanns kennis maakt het verhaal namelijk waarheidsgetrouw en meeleven met zijn personages daardoor makkelijk. Stoppen met lezen is zelfs voor iemand die niet van thrillers houdt – zoals, ik noem maar iemand, ikzelf – bijna onmogelijk.

Orka vertelt het verhaal van Ed van Haaren, commandant van de onderzeeboot Hr.Ms. Orka. Eerder in Eds carrière heeft hij een misstap begaan, waarvan lange tijd onduidelijk blijft wat die precies is. Feit is wel dat Ed zich dit keer, tijdens een geheime operatie boven de Poolcirkel, geen enkele fout kan permitteren. Ook niet wanneer ze een nieuwe Sovjetonderzeeboot op het spoor komen. De lezer voelt hem al aankomen: er gaat natuurlijk wel iets mis. Meerdere dingen zelfs. In zijn streven met spectaculair materiaal thuis te komen, neemt Ed (te) risicovolle beslissingen. Een van zijn bemanningsleden, een telegrafist die het nieuws verspreidt in de scheepskrant, lijkt bovendien niet te vertrouwen. Of is hij dat toch wel, en is Ed degene die niet ziet wat er in werkelijkheid gaande is?

Dat blijft lange tijd de vraag. Terwijl aan boord van alles mis gaat, probeert Ed te redden wat er te redden valt. De commandant, die niets liever wil dan de operatie tot een succes maken maar zich nu toch in een penibele situatie bevindt, roept medelijden op. Tegelijkertijd oogst zijn doortastendheid bewondering. Nooit probeert hij de schuld op een ander af te schuiven, altijd neemt hij zijn verantwoordelijkheid. Ook wanneer er doden dreigen te vallen.

De technische mankementen aan de onderzeeboot waarvan het maar de vraag is of ze op tijd opgelost kunnen worden, maken het verhaal spannend. De meeste spanning zat voor mij echter in de relaties van de mannen onderling. Als je met zijn zeventigen op bijna honderd meter diep zit en er geen enkele ontsnapping mogelijk is, zelfs niet tijdelijk, is het van cruciaal belang dat je als team één front blijft vormen, temeer omdat iedereen zijn eigen, belangrijke functie heeft die hij ten alle tijden moet blijven uitvoeren. Verdeeldheid is funest, net als een opstand. Dat weet ook Ed, die er als commandant alles aan doet om overal van op de hoogte te blijven, al lukt hem dat niet altijd:

Pf

“’Ik kom niet dagelijks in de hekbuiskamer, maar ik spreek alle bemanningsleden en hoor ook van de hoofden van dienst en de chefs wat er leeft in de boot.’ Ed wist dat zijn verdediging zwak was. Hij realiseerde zich dat hij zo’n commandant geworden was, zo eentje waar hij zelf altijd een hekel aan had gehad. Een streber, die nauwelijks in contact stond met z’n bemanning. Tijdens de commandantenopleiding werd ervoor gewaarschuwd en een van de mannen die hij zelf als commandant had gehad was zo. Een ramp was dat. En nu bleek hij zelf ook zo te zijn geworden.”

Orka is behalve een spannend boek, ook een leerzaam boek. Nooit eerder had ik me afgevraagd hoe het leven aan boord van een onderzeeboot eruit ziet, maar nu weet ik dat het een soort maatschappij in het klein is. Na het lezen van Karremanns roman, die overigens de eerste onderzeebootthriller is die ooit in Nederland verscheen, realiseer je je hoe heftig het moet zijn om zo lang met zoveel man op een kleine ruimte te leven, zelfs als alles wel gaat zoals het zou moeten. De ontberingen die de bemanningsleden uit vrije wil ondergaan zijn legio, van het missen van een geliefden tot het gebrek aan (persoonlijke) ruimte:

“Ed liep naar de kajuit, de enige eenpersoonshut aan boord. Er was maar net ruimte voor een stoel, een bed en een bureau. Zelfs een straatarme student zou geen genoegen nemen met dit hokje, maar op een onderzeeboot was deze hut goud waard. Ed prijste zichzelf rijk en genoot van elke vierkante centimeter. Hij had echter niet zomaar een eigen stukje onderzeeboot. ‘Je hebt meer ruimte gekregen omdat je problemen ook groter worden,’ had zijn vrouw, Laura, gezegd toen ze met hun dochter de nieuwe werkplek van Ed was komen bekijken. Het was ontnuchterend, juist omdat Laura gelijk had.”

Passages vol technische termen die mij in eerste instantie onbekend waren, vertraagden het vertel- en leestempo. Bij zinnen die ik niet onmiddellijk begreep, bood de verklarende woordenlijst uitkomst. Doorlezen zonder de lijst te raadplegen is uiteraard ook mogelijk, al gaat er mijns inziens dan wel iets verloren. De terminologie verleent het verhaal immers de authenticiteit die het nodig heeft om te beklijven. En beklijven, dat doet Karremanns boek.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: