Leugens die we onszelf vertellen
Recensie
Iedere dag zit Clarissa in de lokale zoo te glunderen voor de gorilla Ihoho. En hij kijkt alleen maar naar haar. Haar man, de psychiater Ernest Bas, wordt er krankjorum van en begrijpt niet wat ze aan die klomp testosteron vindt. Nee, dan heeft hij liever zijn patiënten die hem er met hun rare hersenkronkels meer en meer van overtuigden dat psychische gezondheid een steriele toestand is. Misschien had het allemaal te maken met hun ongewild kinderloos blijven, denkt Ernest een paar maanden later na de dood van Clarissa, of met de ziekte die haar uiteindelijk ook zou vellen.
Hoe het ook zij, na Clarissa’s dood beslist Ernest naar Lissabon te vertrekken, waar haar halfzus Isaura woont, dertien jaar jonger dan hem, maar daar draait hij zijn hand niet voor om. Het enige wat hij echt mist in Lissabon zijn zijn boeken die hij in Amsterdam heeft achtergelaten. Wat hij er vindt is niet alleen liefde, maar ook een grote ontnuchtering.
Over de Taag gaat immers over de manier waarop mensen zichzelf soms onbewust leugens vertellen om psychisch stabiel te blijven. “Waarom heb je al veertig jaar geen contact meer met je broer Vincent,” vroeg Clarissa haar man regelmatig. Ernest bromde dan wat over een grote ruzie ontstaan toen Vincent hem verweet nooit gerouwd te hebben om de dood van hun moeder, terwijl hij juist degene was geweest die samen met hun vader naast haar sterfbed had gezeten, en daarmee was de kous af. Wat Clarissa niet kon, de twee broers weer bij elkaar brengen, zal Isaura echter wel lukken. “In het heden wordt alles uitgewist,” beseft Ernest dan, “Alleen in het verleden blijft alles bestaan.”
Hans Dekkers zet Ernest bijzonder overtuigend neer. Hier zit een psychiater achter de schrijftafel, ga je na verloop van tijd vermoeden, zo subtiel en gedoseerd springt hij om met de juiste details. Maar nee dus. Dekkers is socioloog van opleiding en een heel knappe schrijver. Dat merk je trouwens ook in zijn spitse dialogen. Grandioos is hij wanneer hij Ernest een glas laat drinken met een rivaal die het ook op Isaura heeft gemunt en hij deze van een zelfzekere versierder in een paar minuten degradeert tot een aan zichzelf twijfelende sabbelaar.
—
Drie vragen aan Hans Dekkers
“Ernest meende dat er in elke goede roman een essay verborgen zat,’”schrijft u. Gaat uw essay over de onvermoede manieren waarop de menselijke geest zichzelf een rad voor ogen draait?
Dekkers: “Zeker. Dat is een van mijn belangrijkste thema’s. ‘De droom van de rede baart monsters,’ luidt een uitspraak van Goya die me erg aanspreekt. Telkens opnieuw blijkt de mens behoefte te hebben aan dromen, idealen, verlangens en illusies. En telkens weer verliest hij daarbij de realiteit uit het oog, waardoor hij in de problemen komt. Wanneer de redelijkheid uit het zicht verdwijnt, zijn de monsters niet ver weg meer. Het tragische is dat we dit zelf niet zien.”
Dit is een romantische visie tekenend voor uw roman. Voert u daarom Jan Jacob Slauerhoff op als personage?
Dekkers: “Het verbaasde me dat de figuur van Slauerhoff, die in Nederland toch hét prototype van de romantische dichter is, nooit eerder als een personage in een roman was opgevoerd. In Over de Taag staat hij voor de eeuwige romanticus, op zoek naar het geluk dat nooit te vinden is. Dort, wo du nicht bist, dort ist das Glück heet het in een lied van Schubert, en Ernest zou dit ongetwijfeld beamen. Ook bood Slauerhoff me de mogelijkheid over Lissabon te schrijven, de stad van de melancholie. In Lissabon vond Slauerhoff een atmosfeer die paste bij zijn gemoedsgesteldheid. Ernest probeert er aan zijn demonen te ontsnappen.”
U gebruikt in deze roman verschillende stijlen en technieken. Waarom komen er twee sf-verhalen in voor, een verhaal over een beo dat zo van Slauerhoff zou kunnen zijn en een katerige stream of consciousness?
Dekkers: “In modernistische romans gebeurt dat vaak. Het brengt het verhaal op spanning. Ik vind het jammer dat deze manier van schrijven in de Nederlandse literatuur steeds minder gebruikt wordt. Het lijkt wel of zij terug wil naar het eenvoudige, ouderwetse vertellen van een goed verhaal. In veel Zuid-Europese en Latijns-Amerikaanse literatuur wordt wel met de vorm geëxperimenteerd. Lees bijvoorbeeld de romans van António Lobo Antunes, João Ricardo Pedro of Clarice Lispector. In de Angelsaksische literatuur zie je hetzelfde. Ook in films en tv-series wordt met allerlei verhaaltechnieken zoals flashbacks en flashforwards geëxperimenteerd, wat het volgens mij interessanter maakt. Als de literatuur het experiment schuwt en er alleen maar teruggegrepen wordt op traditionele verteltechnieken, is dat in mijn ogen stilstand. Een levendige literatuur kan niet zonder experimenteren.”
—
Eerder verschenen in Knack Focus
