"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Panama Papers

Dinsdag, 7 februari, 2017

Geschreven door: Frederik Obermaier
Artikel door: Jonas Vandroemme

De grootste datalek ooit

[Recensie] Op 3 april 2016 kwamen 109 kranten, televisiestations en onlinemedia tegelijkertijd naar buiten met de resultaten van het grootste datalek ooit. Een anonieme klokkenluider die zichzelf  ‘John Doe’ noemde, had in de voorafgaande maanden  in totaal 11,5 miljoen e-mails, oorkondes, verdragen, declaraties en bankafschriften gedeeld met internationale media. Samen goed voor een overweldigende 2,6 terabyte aan data. De wereld maakte kennis met de Panama Papers.

In 2014 werden Bastian Obermayer en Frederik Obermaier, twee Duitse journalisten bij de Süddeutsche Zeitung, gecontacteerd door John Doe. De informant is een medewerker van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca, een van de grootste aanbieders van offshorebedrijven in belastingparadijzen. Onder hun klanten bevinden zich grote zakenconcerns, politici, topsporters maar ook criminelen en corrupte dictators.

Hoewel offshorebedrijven op zich niet onwettig zijn, is het zonneklaar wat ze te bieden hebben aan zij die er een beroep op doen: via een kluwen van anonieme brievenbusfirma’s met schijndirecteuren de precieze herkomst van geld verhullen en/of belastingen ontduiken.

De ‘zakelijke dienstverlener’ Mossack Fonseca claimt dat het zijn klanten zorgvuldig screent. Het bedrijf goochelt met termen als due diligence en compliance, maar uit gelekte interne e-mails blijkt dat het management zonder gewetensbezwaren leugens verspreidt en feiten verdraait. Meedogenloze machthebbers die landen leegplunderen of zakenconcerns die op astronomische schaal belastingen ontduiken, vinden er zonder veel moeite onderdak. ‘Mossfon’ – zoals het kantoor ook genoemd wordt – biedt professionele diensten en stelt verder vooral geen vragen.

Het Weer Magazine

In hun boek vertellen Bastian Obermayer en Frederik Obermaier hoe ze de maanden in aanloop naar de grote onthulling beleefden. Om de immense hoeveelheden data doorzoekbaar te maken, schakelen ze buitenlandse hulp in. Vanaf dan coördineert het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) de zaak: over de hele wereld duiken journalisten in de databerg.

De resultaten zijn verbluffend: van de IJslandse premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson over UEFA-voorzitter Michel Platini tot topvoetballer Lionel Messi: de ene na de andere grote naam duikt op. Het onderzoek wordt pas angstaanjagend als ook figuren als Vladimir Poetin of Moammar al-Qadhafi komen bovendrijven. Het team van datajournalisten dat zich door de miljoenen documenten worstelt, houdt bijeenkomsten in het grootste geheim en neemt noodgedwongen strenge veiligheidsmaatregelen.

Dat offshorebedrijven gebruikt worden om geld te verbergen of belastingen te omzeilen, is op zich geen verrassing. De Panama Papers onthullen vooral de verbluffende schaal van een wereldwijd probleem en de gewetenloosheid van de machtige elite die dat systeem in stand houdt. In de parallelle wereld van de superrijken is het kennelijk volstrekt normaal om rijkdom te versluizen naar buitengaatse ondernemingen. De geneugten van de samenleving laten ze zich welgevallen, maar eraan bijdragen hoeft niet.

“Het is voor elke democratie een probleem als er zich klassen ontwikkelen die nauwelijks meer iets met elkaar te maken hebben. Maar dat probleem wordt verscherpt als uitgerekend voor de welgestelden andere regels lijken te gelden. Of geen regels.”

Naast de massale ontduiking van belastingen faciliteren kantoren als Mossfon echter ook misdaden, terrorisme en grootschalige corruptie. Hezbollah financierde zijn activiteiten bijvoorbeeld lange tijd met de smokkel van sigaretten, een handeltje dat via tientallen brievenbusfirma’s werd geregeld. De beruchte wapenhandelaar Viktor Boet camoufleerde er zijn zaken mee en Russische ambtenaren werden er aantoonbaar mee omgekocht. De onmetelijke rijkdommen van Afrika stromen aan een ongezien tempo het continent uit via dezelfde offshore-constructies die wapens in de handen van kindsoldaten doen belanden. In de woorden van de Britse auteur Nicholas Shaxson:

“Offshore is niet alleen een plek, een idee, een manier om dingen af te wikkelen, of een wapen van de financiële industrie. Het is ook een proces: een neerwaartse wedloop naar waar de regels, de wetten en de uiterlijke tekenen van de democratie stuk voor stuk worden gesloopt.”

“Het gevoel dat ‘zij daarboven’, in de financiële wereld, kunnen doen wat ze willen, is niet alleen een gevoel”, besluiten de auteurs. Hun boek is dan ook een pleidooi voor meer en betere onderzoeksjournalistiek.

John Doe, de klokkenluider die de Panama Papers onthulde, publiceerde zelf een tekst getiteld The Revolution will be Digitized. Daarin klaagt hij het falende systeem aan, maar spreekt hij ook de hoop uit dat het in een digitale wereld steeds moeilijker zal worden om weggerotte ethische normen te verbergen onder stapels onbegrijpelijk juridisch jargon:

“Er is niet veel nodig om te begrijpen dat de volgende revolutie – van het begin tot het einde, van de eerste letter tot aan de wereldwijde berichtgeving door de media – een digitale zal zijn. Misschien is die revolutie al begonnen.” – John Doe

Panama Papers: het verhaal achter de wereldwijde onthulling is een spannend en verhelderend boek. De auteurs vertellen een boeiend verhaal over de kracht van internationale journalistiek en leggen vaardig uit hoe de schimmige offshore-wereld in elkaar zit. Verschillende cases worden zo uitvoerig behandeld dat de rode draad van het verhaal soms wel zoek is. Het boek had even krachtig en onthullend kunnen zijn met een paar hoofdstukken minder. Maar: wie wil begrijpen waar de Panama Papers om draaien, vindt in dit boek een overzichtelijke en meeslepende uiteenzetting, verteld door de journalisten bij wie het allemaal begon.

  1. Op de website van Mossack Fonseca stond vorige week te lezen:

“Recent media reports have portrayed an inaccurate view of the services that we provide and, despite our efforts to correct the record, misrepresented the nature of our work and its role in global financial markets. These reports rely on supposition and stereotypes, and play on the public’s lack of familiarity with the work of firms like ours.”

Eerder verschenen op https://vreemderdanfictie.be


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.