"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Penelope

Zaterdag, 18 januari, 2020

Geschreven door: Judith Vanistendael
Artikel door: Suzanne de Leeuw

Nieuwe aangrijpende graphic novel van Judith Vanistendael

[Recensie] “Mijn naam is Penelope. Ik weef niet. Ik wacht niet. Ik heb geen zoon.” Met deze zinnen opent Judith Vanistendael haar nieuwe graphic novel Penelope. Het verhaal dat volgt is inderdaad niet het verhaal van de Penelope die we kennen uit de Odyssee. In het beroemde werk van Homerus wacht Penelope thuis achter haar weefgetouw op de terugkeer van haar man Odysseus die is afgereisd naar de Trojaanse oorlog. Ondertussen groeit hun zoon op zonder vader. In het verhaal van Vanistendael is Penelope juist degene die richting oorlogsgebied trekt. Ze werkt als chirurg in Syrië en is vaak maanden van huis. Haar dochter wordt grotendeels opgevoed door haar man die dichter is. Met deze omkering van de rollen word onze aandacht direct naar thema’s rondom moederschap en man-vrouwverhoudingen gebracht. Dergelijke grote onderwerpen zijn niet nieuw voor Vanistendael. In haar eerdere werk, zoals De maagd en de neger en Toen David zijn stem verloor schuwde ze andere grote thema’s zoals migratie en kanker niet. Bij ieder nieuw boek blijkt ze opnieuw in staat om met haar tekeningen innerlijke worstelingen van mensen op een prachtige wijze uit te werken. Dit boek is daar geen uitzondering op.

Op de eerste pagina’s lopen de twee werelden van Penelope letterlijk parallel. Terwijl Penelope op de onderste helft een meisje opereert dat gewond is geraak bij de bombardementen, wordt haar dochter in de bovenste helft van de pagina voor het eerst ongesteld. Het bloed op beide helften van de pagina is onvergelijkbaar en daarmee wordt het contrast tussen de twee werelden meteen neergezet. Snel daarna, als Penelope na een missie huiswaarts keert, beginnen de werelden door elkaar heen te lopen. Door de aquarel tekeningen is dat vermengen van werelden vaak letterlijk zichtbaar op het papier. De helder rode kleur van het bloed op de eerste pagina’s blijft daarbij terugkeren. Uit de rode reistas van Penelope komt een meisje tevoorschijn dat is meegekomen uit Syrië. “Het spookje” achtervolgt Penelope in de maanden dat ze thuis is bij haar familie. Soms is het rode spookje klein en past ze in Penelopes zak maar soms vloeit haar rode kleur verder uit en wervelt om Penelope heen. Vanistendael weet op die manier prachtig te visualiseren hoe haar oorlogstrauma’s meereizen naar huis.

Er zijn grote contrasten tussen het leven van Penelope en de vrouwen om haar heen die meer conventionele levens leiden. Op deze manier functioneren de vrouwelijke personages als een spiegel voor Penelopes keuzes en leggen ze grote vragen rond het moederschap bloot. In hoeverre neemt het moederschap de identiteit van een vrouw over na de geboorte van haar eerste kind? En is ze dan een slechte moeder als het moederschap niet alle andere aspecten van haar leven overheerst? Helaas zijn deze vrouwelijke tegenspeelsters stuk voor stuk stereotype uitvoeringen van de rol die ze spelen. Er is een puberende dochter die focust op verliefheden en het zingen van Mariah Carey met Kerst, een bezorgde moeder, en een tweelingzus die de ontrouw van haar man tolereert om een klassiek gezinsleven in stand te houden. Een genuanceerdere en meer gelaagde versie van de vrouwelijke personages had een interessantere dynamiek kunnen opleveren. Verder is het opvallend dat we eigenlijk maar één van de twee werelden van Penelope te zien krijgen. Haar wereld als arts in oorlogsgebied blijft vrijwel volledig buiten beeld. Om begrijpelijke redenen heeft Vanistendael ervoor gekozen niet zelf naar Syrië af te reizen en dat zou kunnen verklaren waarom ze zich niet waagt aan te veel tekeningen van de situatie aldaar. Echter, een blik op deze andere wereld van Penelope hadden de vragen rond haar moederschap meer diepgang kunnen bieden. En laten we eerlijk zijn, het buiten beeld laten van heldendaden in oorlogsgebied was een mannelijk personage nooit overkomen.

Toch is Vanistendael er opnieuw in geslaagd een groot thema op mooie wijze uit te werken. Het is bovendien een verhaal dat zich ook uitstekend leent voor de visuele vertelvorm van een graphic novel. Het boek wordt uitgegeven in een prachtige hard cover en is gedrukt op dik papier. Een heerlijk boek om in de kast te hebben en daar af en toe nog eens uit te halen om de tekeningen van Vanistendael te bewonderen.

Boekenkrant

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles