Ervaar de metamorfose van Picasso
[Recensie] Een jaar geleden besteedden het Rijksmuseum Twenthe en het Kunstmuseum Pablo Picasso te Munster aandacht aan de lijn in de moderne kunst. Ik herinner me de serie van elf litho’s van Picasso met als onderwerp de stier. Hij brengt in die litho’s stap voor stap in beeld hoe hij vanuit een realistische afbeelding van een stier komt tot een contourlijn. Het laat de kracht en de schoonheid van de lijn zien. Die contourlijn geeft de essentie van de stier weer. Picasso zei ooit dat een vorm altijd refereert aan de werkelijkheid. Lijnen geven betekenis aan een vorm, een lijn kan zo krachtig zijn dat met een simpele pennenstreek een herkenbaar portret op papier kan worden gezet. Picasso was (samen met Matisse) de meester van de lijn.
Een van de hoogtepunten in het grafisch werk van Picasso (1881-1973) is de zogenaamde ‘Suite Vollard’. En daar speelt de lijn ook een essentieel onderdeel in. In 1930 kreeg Picasso de opdracht van kunsthandelaar en uitgever Ambroise Vollard om in ruil voor schilderijen van Renoir en Cézanne (kunstenaars die hij ondersteunde) honderd etsen te maken. Tussen 1933 en 1937 werkte hij er aan. Graficus Roger Lacourière werkte twee jaar aan het afdrukken van de etsen. Vollard kwam om het leven bij een auto-ongeluk in 1939. Een beperkt aantal complete series bleef maar bewaard en het Noordbrabants Museum toont een van die complete sets, de reeks van de Fundación MAPFRE in Madrid. De honderd koperetsen tonen een rijke schakering aan etstechnieken: met burijn, droge naald, aquatint, etsen gecombineerd met gouache. De laatste twee zorgen voor een schilderkunstig effect. Als je de etsen in een tentoonstellingsruimte bekijkt komt er een veelheid aan indrukken op je af. Het boek dat de expositie begeleidt Picasso’s Suite Vollard kadert de etsen in, geeft inzicht in wat er zich in de geest van Picasso afspeelde toen hij de etsen maakte.
Conservator Leyre Bozal Chamorro plaatst in haar essay de Suite Vollard in (kunst)historisch perspectief. Ze verbindt het onder met het classicisme. Ook biografische elementen spelen een essentiële rol. Picasso is getrouwd met Olga Khokhlova als hij in 1927 op straat de zeventienjarige Mari-Thérèse Walter tegen het lijf loopt en met haar een relatie begint. Hij wordt gefascineerd door haar klassieke gelaatstrekken. Walter wordt zijn geliefde, zijn muze en haar verschijning met haar karakteristiek silhouet komt in de hele suite terug. In 1934 wordt het huwelijk met Khokhlova beëindigd. Zijn liefde voor het vrouwelijk schoon, zijn relatie met vrouwen (in 1935 ontmoet hij Dora Maar, bijna op hetzelfde moment waarop Marie-Thérèse van hun dochter Maya bevalt) en de erotiek spatten van veel van de etsen af. Door de verwijzingen naar de klassieke mythologie met de onder meer de Minotaurus (waarmee hij zich identificeerde als toonbeeld van kracht, maar ook met het beestachtige karakter van het dier), de verwijzingen naar de maatschappelijke spanningen (de Spaanse Burgeroorlog), lijk je je te bevinden in het labyrintische brein van de kunstenaar waar gedachten, angsten, verlangens, ideeën over elkaar heen buitelen en hun vertaling krijgen in etsen. Chamorro besteedt aandacht aan de beeldelementen, de compositie en betrekt in haar beschouwing ook de literatuur die bestaat over Suite Vollard. Zo ontstaat een verhelderend verhaal.
De Suite Vollard bestaat uit een aantal delen waarin de werken gegroepeerd zijn. Het boek opent met de zogenaamde ‘Vrije thema’s’, 27 etsen met thema’s als angst, ambitie, mannelijke seksualiteit. In de vijf etsen in het thema ‘Liefdesstrijd’ gaat het om lust en driften. Je ziet verstrengelde figuren die met elkaar in gevecht zijn. Ze refereren wel aan de vechtscenes uit de klassieke oudheid. Vier etsen zijn aan Rembrandt gewijd, voor Picasso een inspiratiebron, maar ook een rivaal. Het hart van de suite wordt gevormd door de etsen die als thema ‘Atelier van de beeldhouwer’ hebben gekregen. Vaak is het hier de klare lijn die Picasso toepast. Hier zien we Marie-Thérèse Walter steeds terugkomen. Het draait om de relatie tussen kunstenaar en model en Picasso is hier de beeldhouwer die aan het werk is, nadenkt. De referentie naar de klassieke oudheid met onder andere de slingerende klimopplanten en de klassieke zuilen zijn een terugkerend element. En dan is er nog de Minotaurus, het alter-ego van Picasso: enerzijds toonbeeld van kracht en agressie, de levensgenieter, de vrouwenverslinder (verwijzing naar zijn relaties met Marie-Thérèse en Olga en anderzijds (de blinde Minotaurus) een zielig, machteloos, blinde minotaurus die ronddwaalt, geleid door een klein meisje met de gelaatstrekken van Marie-Thérèse. De suite wordt afgerond met drie portretten van Vollard, die Picasso op één dag maakte.
Door de begeleidende teksten in het boek ga je op een andere manier naar het werk van Picasso kijken, krijgt het diepte, wordt het werk geduid, maar krijg je ook zicht op de psyche van de kunstenaar, worden verbanden gelegd.
Ga eens naast Picasso staan en verwonder je, laat je verrassen, windt je op, vraag je dingen af, ontdek de verbeeldingskracht en geniet van deze unieke etsen. Volgens mij is metamorfose de kern van de Suite Vollard waarin Picasso vorm, idee en werkelijkheid in iets anders transformeert? En zei Picasso zelf niet: “Ik zeg niet alles, maar ik schilder alles.”
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
De tentoonstelling Suite Vollard in het NoordBrabantsmuseum is nog te zien tot en met 13 februari 2021.
