De stille bevrijders van Zeeuws-Vlaanderen
Voor Zeeuws-Vlaanderen eindigde de Tweede Wereld Oorlog al in het najaar van 1944. Niet dat er veel te vieren viel. Een enorme verwoesting, duizenden gesneuvelde soldaten en een vergissingsbombardement door de geallieerden op Breskens laten nog altijd hun sporen na. Zoveel jaren later zijn de herdenkingen nog talrijk in september en oktober. De Slag om de Schelde krijgt sinds kort eindelijk de aandacht die het verdient: hier begon de opmars van waaruit de rest van Nederland uiteindelijk ook bevrijd zou worden.
Dat daarbij een belangrijke rol vervuld werd door de Eerste Poolse Pantser Divisie is bij weinigen bekend. En dat zij (als ze hun dappere strijd overleefden) daarna als stateloos burger door het leven moesten gaan, weten wellicht nog minder mensen. Zo niet in Axel, waar zij nog altijd geëerd worden en waar schoolkinderen nauw en serieus bij de herdenkingen betrokken zijn. In Axel, maar ook in bijvoorbeeld Breda, dat kort daarna bevrijd werd, verwijzen Poolse familienamen nog steeds naar het land van herkomst van hun bevrijders.
De vader van Miriam Guensberg was een van hen. Door een roman te schrijven met zijn geschiedenis als basis wil ze aandacht vragen voor deze dappere, maar vergeten groep bevrijders van Nederland. En door die geschiedenis te verweven met een fictief verhaal is een spannende roman ontstaan.
“Als de jonge Tanek in het vooroorlogse Polen van eeuwig durende liefde droomt, weet hij nog niet welk wreed lot hem zal treffen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog voegt hij zich als arts bij de Eerste Poolse Pantserdivisie. Een bloedige strijd brengt hem uiteindelijk in Nederland. Over zijn trauma’s, zijn liefdes én de geheimen van zijn verleden praat hij zelden. Pas als hij op hoge leeftijd opnieuw met geweld wordt geconfronteerd en hij tot actie overgaat, volgt er een kettingreactie waarbij zijn schrijnende geschiedenis zich langzaam openbaart. Poolse tranen is een ontroerende en spannende roman die vanuit verschillende perspectieven het bestaan ontrafelt van een bezield man die onvermoeibaar naar lichtpunten is blijven zoeken.” (Binnenzijde boekomslag).
Hoewel het leven van haar vader de rode draad vormt van het verhaal, heeft de schrijfster er enkele fictieve elementen aan toegevoegd waardoor er een spanningsboog ontstaat die maakt dat je door blijft lezen. Ook de wisseling van perspectief werkt daar aan mee.
Hoofdpersoon is Tanek Schönflies, geboren op drie mei 1913 in Nowy Targ in Polen. Na de oorlog krijgt hij de Nederlandse nationaliteit en trouwt hij met een Nederlandse vrouw. Ze krijgen twee kinderen: Don en Dana: de tweede hoofdpersoon in het verhaal. Dan zijn er nog Maro (een asielzoekster, verdreven uit het in oorlog verkerende Georgië), Zar (haar zoon), Miron (Poolse vriend van Tanek). Hun onderlinge verhoudingen maken deel uit van de plot van het verhaal en daar zal ik dus niet verder op in gaan. Tanek, Dana en Maro komen het meest aan het woord.
Hoewel Tanek weinig spreekt over zijn oorlogservaringen, komen we beetje bij beetje te weten wat er allemaal gebeurd is. Toch is het daarmee geen oorlogsverslag geworden. De dosering is precies genoeg om de achtergronden van het verhaal te begrijpen. Ook Maro zwijgt het liefst over wat ze heeft meegemaakt, daarin voelen zij en Tanek elkaar goed aan en er ontstaan dan ook een hechte vriendschap.
De roman begint met een krantenbericht over de raadselachtige dood van Tanek, de rest van het verhaal bevat herinneringen van de hoofdpersonen en beschrijvingen van het verloop der gebeurtenissen die tot die dood geleid hebben. Uiteindelijk komen alle lijnen samen.
Wie graag vooraf enig inzicht wil hebben in de geschiedenis van mannen als Tanek en de vader van de schrijfster zou ik aanraden eerst naar bladzijde 174 te gaan. Daar laat de schrijfster Dana een werkstuk vinden van haar broer Don, dat hij maakte op de middelbare school, met als titel: De ondergewaardeerde strijd van de Eerste Poolse Pantser Divisie. Het vormt een goede basis voor beter begrip van de hele situatie.
De thema’s uit deze roman (oorlogsleed en ontheemd zijn) gelden voor zowel Tanek als Maro. Ze zijn zonder meer door te trekken naar het heden, waarin oorlogsvluchtelingen en asielzoekers opnieuw om aandacht vragen. Misschien dat ook dit boek bijdraagt aan een beter begrip en inzicht in wat deze thema’s op individueel niveau betekenen.
—
Eerder verschenen op Mijn Boekenkast
