Preken: niet voor eigen parochie
[Recensie] Al een aantal jaren wordt in Amsterdam op initiatief van de Doopsgezinde gemeente en de Protestantse Kerk van Amsterdam de ‘preek van de leek’ gehouden. Het concept slaat aan en heeft in meerdere plaatsen navolging gevonden. Bekende mensen die geen theoloog zijn en vaak ook geen expliciet religieuze achtergrond hebben, worden uitgenodigd om in november een ‘preek’ te houden. Per jaar zijn er vier sprekers.
Nico de Fijter heeft een aantal toespraken van de afgelopen tien jaar in dit boekje Preek van de leek gebundeld. Hij is sinds 2015 chef religie en filosofie van het dagblad Trouw en eindigt zijn inleiding met een mooie definitie van een preek “een zuiver, zeldzaam merkwaardig onwerelds geschenk”.
Theologen, zeker degene van orthodoxe snit, zullen daar het nodige op aan te merken hebben. Is een preek immers niet de verkondiging van het Woord van God, met het daarbij behorende taalgebruik, lengte en spreektoon van de predikant. Deze heeft zijn functietitel zelfs aan het prediken te danken, een teken dat deze zondagse activiteit als het meest belangrijke werk werd beschouwd. Nog altijd zijn woorden als ‘preekbeurt’, het leiden van een kerkdienst, en ‘preekvoorziener’, degene die gastpredikanten uitnodigt, in zwang. Op de website van de Protestantse Kerk is een ‘preekbeurtenzoeker’ waar kerkelijke gemeenten een gastpredikant kunnen zoeken. Ik heb wel eens voorgesteld om deze naam te wijzigen omdat een kerkdienst méér is dan een preek. Veel gemeenten hebben immers een ontwikkeling doorgemaakt waarin de liturgie een grotere rol is gaan spelen. Men was dat met mij eens maar het woord was nu eenmaal zo ingeburgerd. Protestanten hebben vanouds iets, zelfs veel met de preek, dat is ontegenzeggelijk waar.
Preek van de leek: het aardige is dat een dergelijke boektitel best ‘kan’ tegenwoordig. Veel mensen moeten niet zo veel van preken hebben, hebben daar geen goede herinneringen aan. Het woord roept vaak minder gunstige associaties op: eenrichtingsverkeer, dogmatisch getint verhaal, niet bij de tijd om maar iets te noemen. Maar ‘preek van de leek’ kan juist weer wel. Nu krijgen anderen – eindelijk – de kans om iets te zeggen en wordt het monopolie van dominees op de kansel doorbroken.
Leken hebben zeker iets te zeggen, dat blijkt wel uit dit boekje. Het zijn dan ook niet zomaar leken natuurlijk maar mensen met een bepaalde ontwikkeling en maatschappelijke positie. Wat opvalt is dat de meesten dicht bij zichzelf blijven en er een zeer persoonlijk verhaal van maken door over eigen levenservaringen te vertellen. Altijd zijn bijbelteksten het uitgangspunten, soms vrij lange gedeelten en dikwijls niet de meest bekende en gemakkelijk in het gehoor liggende gedeelten. Het is voor de (s)prekers het uitgangspunt voor een zinvolle beschouwing over waarden in ons leven en een menselijke reflectie over wie wij zijn.
Zo is Sigrid Kaag, D66 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, heel eerlijk over haar eigen eenzaamheid en heeft Femke van der Laan een mooi persoonlijk verhaal over liefde naar aanleiding van 1 Corinte. Haar man Eberhard van der Laan, voormalig burgemeester van Amsterdam, komt daarin ook naar voren.
Soms komt er een verrassend perspectief naar voren. Gerdi Verbeet, oud-voorzitter van de Tweede Kamer vraagt zich bij de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan af wat de reden is dat de priester en leviet de gewonde man niet helpen.
Alle (s)prekers zoeken naar een open gesprek in de samenleving, zijn uit op verbinding tussen mensen en benadrukken een houding van wederzijds respect en aanvaarding van verschillen. Het zijn dan ook geen preken in de meer klassieke zin van het woord maar waardevolle en inhoudsrijke beschouwingen met een diepere laag van zingeving.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
