"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Reinbert de Leeuw

Donderdag, 4 maart, 2021

Geschreven door: Thea Derks
Artikel door: Quis leget haec?

De man die alleen voor muziek leefde

[Recensie] Reinbert de Leeuw, mens of melodie van Thea Derks is een ongeautoriseerde biografie van één van Nederlands grootste muziekpioniers. Ongeautoriseerd, omdat De Leeuw aanvankelijk zijn medewerking had toegezegd, maar daar op terugkwam. Het is breed uitgemeten in de pers, hij was kwaad over een aantal passages, dus gaf geen toestemming. Ik kom er op terug.

In vogelvlucht, De Leeuw is kind van twee psychiaters. Ouders, die hij jong verliest. Aanvankelijk studeert hij Nederlands, maar hij besluit voor de (moderne) muziek te kiezen. Hoewel hij muziek componeert, komt De Leeuw terecht in het spanningsveld tussen componeren en uitvoeren. De Leeuw over de componist Mauricio Kagel en zijn compromisloze gedrag:

“Als je zo bruist van ideeën is dat logisch. Dan staat alles in dienst van het creatieve en heb je geen ruimte voor interesse in een ander. Ik kan me zo’n leven niet voorstellen, want als uitvoerder heb je precies de tegenovergestelde houding. Je moet je totaal open durven stellen, bereid te zijn je te laten meeslepen en overtuigen door het werk van anderen. Voor mij is dat ook het wezenlijke conflict in mijn bestaan geweest, het spanningsveld tussen componeren en uitvoeren. Ik koos voor het laatste.”

Dat is wat dit boek overduidelijk maakt. De Leeuw gaat volledig voor de muziek en de bedoelingen van de componist. Hoe lastig het werk ook, hoe veeleisend de componist ook, zelfs als de componist zichzelf tegenspreekt, De Leeuw staat volledig achter het werk en gaat onvermoeibaar door. Zonder overigens zichzelf te verliezen, hij brengt zijn eigen ideeën in en men luistert naar hem.

Boekenkrant

Zo wordt De Leeuw een steeds belangrijker persoon in de muziekwereld. Hij is een prominent in de beruchte Notenkrakersactie en bekleedt later vooraanstaande functies in diverse besturen. Dat gaat zover dat hij als ‘kunstpaus’ wordt gezien en dat er kritische artikelen verschijnen over zijn invloed in de muziekwereld. De Leeuw is woest over insinuaties als zal hij uit zijn op macht of invloed hebben op benoemingen van mensen in bepaalde functies. Ook het feit dat zijn Schönberg Ensemble het leeuwendeel van de overheidssubsidie opslokt verdedigt hij uit alle macht.

Dit gezegd hebbend, uit het boek blijkt overduidelijk de immense betrokkenheid van De Leeuw bij de muziek die hij uitvoert. Componisten als Messiaen, Ligeti, Kurtág, Ustvolskaja, Gubaidulina, Vivier en natuurlijk Schönberg, hij pakt ze bij de lurven en weet zijn musici én het publiek mee te krijgen. Hij is daarbij niet de makkelijkste. Alles moet en zal precies volgens de wensen van de componist en hij drijft de musici tot het uiterste. Een proeve:

“Dat hij zich soms schijnbaar bot of autoritair gedraagt, is geen vorm van arrogantie maar komt doordat hij volkomen opgaat in de muziek. Hij kan zich gewoon niet voorstellen dat anderen minder bevlogen en gedreven zijn dan hij en een compositie niet zo diep kunnen of willen doorgronden.’
De Leeuw herkent zich wel in deze analyse: ‘Voor mij geldt inderdaad: als je geen deelgenoot kunt worden van de extase van Messiaen, wat voor armzalig leven leid je dan?”

De Leeuw ten voeten uit. Ik heb dit boek als muziekliefhebber gelezen. In de kast staat het nodige van De Leeuw en zijn Schönberg Ensemble, maar ik heb enorm veel bijgeleerd. Ik kan het allemaal opnieuw beluisteren, met andere oren en dat is pure winst. Als je niet bekend bent met moderne muziek, dan spat de begeestering van De Leeuw je tegemoet, ik zou de muziek alle kans geven.

Dan de mens zelf. Ik ben er van overtuigd dat De Leeuw alleen voor de muziek leeft en deze zo zuiver mogelijk naar het publiek wil overbrengen. Derks laat hierbij iemand zien met al zijn kwaliteiten en valkuilen. Hij is celibatair, niet makkelijk en op het botte af soms. Hij is ook goedlachs en stralend enthousiast na een geslaagde uitvoering. Ik geloof best dat hij zijn invloed heeft doen gelden op de muziekcultuur daar waar hij kon, hoezeer hij het ook ontkent. Ik geloof ook dat dat niet was ter zelfverrijking, maar dat het wel degelijk om de muziek ging. Waarom De Leeuw zo woedend was toen de biografie ongeautoriseerd verscheen? Waarschijnlijk vanwege zijn privé-leven, waarvan hij vindt dat het niet ter zake doet. Het geeft mij echter een volledig beeld van een groot musicus. Ik zou blij zijn met zo’n monument.

Eerder verschenen op Quis leget haec?

Boeken van deze Auteur:

Slotakkoord

Reinbert de Leeuw

Een os op het dak

Een os op het dak: Moderne muziek na 1900 in vogelvlucht