Reizen in literatuur
[Recensie] Reis in Drukken onder redactie van (onder meer) Henk Duijzer is de catalogus bij de tentoonstelling met dezelfde naam, georganiseerd ter gelegenheid van het twaalfeneenhalfjarig bestaan van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen in 2003. Eerder besprak ik al het boek Uit de schaduw, dat uitgegeven werd tijdens het twintigjarig bestaan.
De jubileumboeken zijn altijd prachtige uitgaven van Uitgeverij De Buitenkant en dat is hier niet anders. Het formaat is bescheiden, 12 x 17,5 cm en de oplage ook, 500 stuks. Het thema wordt weggegeven door de mooi gekozen titel met zijn dubbele betekenis; het gaat om een greep uit de verzamelingen van de leden van het genootschap met als thema reizen, in de breedste zin van het woord.
Het boekje van 285 pagina’s is verdeeld in de hoofdstukken Ontdekkingstochten en diplomatieke reizen, Reizen in de bijbel, Geestelijke reizen en visioenen, Imaginaire reizen, Pelgrimsreizen, Reizen door Bibliofielen, Toerisme, Kinderboeken en Reizen naar de Nederlandse koloniën. Uit al deze categorieën hebben de leden prachtige voorbeelden verzameld, beschreven en staan de boeken of delen eruit in kleur afgedrukt.
Dat kunnen heel zeldzame exemplaren zijn, zoals de eerste Nederlandse vertaling uit 1563 van de bundel reisverhalen van Huttichius en Grynaeus, die de wervende titel draagt;
“Die nieuwe weerelt der Landtschappen ende Eylanden, die tot hier toe allen ouden weerelt beschrijveren onbekent geweest sijn. Maer nu onlancx vanden Poortugaloiseren ende Hispanieren, inder nedergankelijcke zee gevonden. Midtsgaders den zeeden, manieren, ghewoonten ende usantien der inwoonenden volcken. Oock wat goeden ende waeren, men by henlieden ghevonden, ende in onse landen ghebracht heeft oft hebben […]”
Vaak zijn er boeken opgenomen maar ook affiches voor een tentoonstelling, omdat de beelden eenvoudigweg uitnodigen tot reizen. Interessant is het boekje over de brieven van Mary Wortley Montague, geschreven tijdens haar reizen in Europa, Azië en Afrika. Zij gaf haar ogen goed de kost en had in Turkije gezien dat moeders hun kinderen infecteerden met een kleine hoeveelheid van het pokkenvirus om antistoffen op te bouwen. Ze stond daarmee aan de basis van de ‘pokkenprik’. Een uitgave uit 1800, in het Engels en de huidige eigenaar vond het tijdens een Grand Tour in Italië, ergens in de open lucht.
Uiteraard staan er uitgaven in van Gulliver’s Travels, Robinson Crusoe en Alice in Wonderland, allemaal onder de imaginaire reizen. Maar ook, en dat vind ik veel leuker, het imaginaire reisverhaal van Hendrik Smeeks (ca. 1650? – 1721), chirurgijn te Zwolle, wat door zijn internationale bekendheid een mogelijke bron zou zijn voor Defoe’s Robinson Crusoe.
Objecten die geen boeken zijn worden ook opgenomen, zoals de leporello met figuren uit Alice in Wonderland en de kwetsbare souvenirrozen van toeristische plaatsen. Verder houd ik van details als drukwerk op papier, gemaakt van 100% lompenpapier uit de fabriek waar ook het papier voor de Amerikaanse dollarbiljetten geproduceerd wordt.
Wat mij verder opviel was een bijdrage van de kleindochter van schrijver Arthur van Schendel. Zij bracht een boek van haar grootvader in, De Mensch van Nazareth (ik las het al even geleden), maar ook de boeken die hij gebruikte in Palestina en Syrië toen hij daar naar toe reisde ter voorbereiding op zijn boek.
Er is dus veel te genieten. Het meest geïntrigeerd was ik door de Reizen door Bibliofielen. Reizen die anders dan? Los van de trips die het genootschap zelf organiseert naar interessante steden en bibliotheken, blijkt er ook een andere bibliofiele manier van reizen te zijn. Een reis door de eigen kamer, zoals in Voyage autour de ma chambre van Xavier de Maistre (1763 – 1852) of nog mooier, door hààr kamer, zoals in Voyage autour de sa chambre, zoals Octave Uzanne (1851 – 1931) beschreef. De huidige eigenaar van het laatste boek;
“Tijdgenoten noemden het boek een ‘bijou bibliophilique’. Ik kocht het in Parijs in de Rue de Savoie, waar in een winkel boeken te koop waren ‘en bon état ou en état déplorable. Prix modérés ou excessifs’!”
Zulke boeken geven je altijd weer de hoop dat er ergens, in een vergeten winkeltje, nog prachtige exemplaren liggen te wachten op een behaaglijke plek in de eigen collectie.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
