"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Religiestress

Zondag, 1 december, 2019

Geschreven door: Tom Mikkers
Artikel door: Marijke Laurense

Geestig handboek over religiekramp

De schrijver
[Recensie] Tom Mikkers (1969) is algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap en de (mede)bedenker van al heel wat verrassende religieuze projecten. Denk aan de jaarlijkse Nacht van de Theologie, de cd Licht en een kerkdienst vol songfestivalliedjes. In 2011 won hij de Spaanprijs voor vernieuwende christelijke communicatie en inderdaad, zijn reisgids met adressen van kerken waar homo’s en lesbo’s kunnen trouwen en zijn dagelijkse spervuur van tweets zijn niet van het suffe soort.

De thematiek
Je zou toch denken, meent Mikkers, dat met al die leeglopende kerken religie geen zaak meer is om je over op te winden. Of hipper gezegd: om over in de stress te schieten. Mis. We blijken de laatste tijd juist steeds feller en principiëler van mening te verschillen over religieuze kwesties als ritueel slachten, stembussen in kerkgebouwen of de toegang tot de Gemeentelijke Basisadministratie. Over hoofddoekjes, de besnijdenis van jongetjes en homotherapie. Zondagsrust. Het celibaat. Geen vrouwen op de kieslijst. Foto’s van kerkverlaters.

Zijn dit achterhoedegevechten? Laatste stuiptrekkingen? Of getuigt het juist van hernieuwd religieus elan? Of zelfs een opmaat tot nieuwe godsdiensttwisten? Hoe dan ook: het resultaat is stress. Oftewel religiestress, zoals Mikkers (met dank aan zijn echtgenoot) dat uiterst treffend noemt. Hij onderscheidt een aantal basis- en subtypen, met jolige namen als ‘klassieke supermanstress’. En hij geeft in dit zelfhulpboek een reeks spelregels en tips om deze kwalijke aandoening (bij anderen en onszelf) te bestrijden. Voor vwo en hbo is er zelfs een docentenhandleiding bij het boek beschikbaar op internet, waar u ook uw eigen religieuze stressbestendigheid kunt testen. Mikkers heeft duidelijk niets tegen de nieuwste communicatietechnologieën. Hoezo is Facebook des duivels? Televisie oppervlakkig? De Reformatie hebben we toch ook te danken aan de uitvinding van de boekdrukkunst?

Opvallendste stelling
Als belangrijkste oorzaak van de huidige religiestress ziet Mikkers dat Nederland in de jaren zestig veel te overhaast heeft gebroken met de knellende banden van het geloof, terwijl dat toch eeuwenlang onze voornaamste inspiratiebron was. En net als bij een echtscheiding blijkt het even te duren voor je weer ontspannen je ex tegen het lijf kunt lopen. Al die verbeten debatten over religieuze zaken zijn zo bezien de pijnlijke onderdelen van een collectief verwerkingsproces. Dat leidt er uiteindelijk toe, hoopt Mikkers, dat we weer ‘on speaking terms’ met God raken.

Hereditas Nexus

Opvallendste zin
Niet iedereen zal hem stressvrij doorstaan, maar pakkend is de volgende zin zeker: “God is geen kanariepietje.” Mikkers verzet zich ermee tegen de letterlijke lezers van de Bijbel, een “nogal overgewaardeerd” boek in Mikkers’ visie: “Gods woord is groter dan de Bijbel alleen.” En om de vergelijking compleet te maken: “Wie God opsluit in een boek doet geen recht aan de gedachte dat God verwijst naar een aanwezigheid die zich niet laat kooien.”

Redenen om dit boek niet te lezen
Mikkers zwart-witschema’s mogen overzicht bieden, maar hij maakt te makkelijk karikaturen van zijn tegenstanders – zowel orthodoxe en ‘hoogculturele’ christenen als ‘seculiere scherpslijpers’ van de linkse kerk zoals Pauw en Witteman. Ook zijn claim dat hij zoveel meer oog heeft voor de tijdgeest, is natuurlijk niet meer dan een retorische truc. Verder had hij kennelijk nog wat rekeningen te vereffenen met de EO en Anil Ramdas. En of de Nederlandse bisschoppen nu zitten te wachten op zijn ongevraagde communicatieadviezen?

Redenen om dit boek wel te lezen
Religiestress is een bijzonder welkom boek. Het benoemt een kramp waarin we met z’n allen zitten en doet – met humor – een serieuze poging ons ervan te verlossen. Met zijn beweeglijke geest en gevoel voor taal brengt Mikkers frisse lucht in een lastig debat, mede vanuit de remonstrantse ervaring van vier eeuwen geleden, hoe hier tijdens het Twaalfjarig Bestand de boel al eerder gruwelijk uit de hand liep. Maar met het woord ‘religiestress’ en het gelijknamige boek kunnen we dit keer aan de slag om de ergste druk eraf te houden.

Eerder verschenen in Trouw en op Marijke Laurense