"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Rijk leven zonder bezit

Zondag, 3 september, 2017

Geschreven door: Willem Marie Speelman
Artikel door: Wolter Huttinga

De Franciscaanse blik

Recensie van Willem Marie Speelman: Rijk leven zonder bezit.

De auteur

Speelman is wetenschappelijk medewerker aan het Franciscaans Studiecentrum aan de Tilburg School of Catholic Theology. Hij doet onderzoek naar spiritualiteit in het dagelijks leven en schreef eerder al het boek Leven met Franciscus (het gaat hier uiteraard over de heilige ordestichter, niet de Paus). Die academische, belezen inslag merk je goed. Behalve uit de Franciscaanse traditie put hij veel uit de continentale filosofie. Een snufje Heidegger hier, een scheutje Sloterdijk daar. Even een verklaring van een Grieks woordje. Maar altijd hapklaar.

Thematiek

Kookboeken Nieuws

Leven zonder bezit, vivere sine proprio, is altijd één van de basisprincipes van de Franciscaanse orde geweest. Ook voor mensen die niet de gelofte van armoede hebben afgelegd kan dat een heilzame les zijn: “Geniet van je tuin, maar niet omdat je hem bezit.”

Speelman gebruikt dit principe als een rode draad om allerhande onderwerpen te bespreken en met een Franciscaanse blik te bekijken. Hij spreekt zich onder andere uit over zorg, politiek, onderwijs, kunst en sport. Maar ook meer specifiek katholieke fenomenen komen aan de orde. Speelman is een cultuurcriticus voor wie het geen aanbeveling is wanneer ergens een Engels woord voor nodig is: Lifestyle, foodism, personal care – je ziet de auteur gruwen als hij het opschrijft.

Door citaten van Franciscus weer te geven of verhaaltjes uit de Franciscaanse traditie te vertellen geeft Speelman het alternatieve geluid, dat hij soms stevig moet contextualiseren om het van zijn premoderne bruutheid te ontdoen. Als Franciscus de bestuurders van Assisi bijvoorbeeld duidelijk maakt dat ze er goed bij stil moeten staan dat de dag van de dood nadert, vertaalt hij dat als “je afstemmen op de eindigheid van het eigene’ ofwel ‘openstaan voor de komst van het andere en de Ander”.

Boeiende stelling

Hoe om te gaan met Pausen die ergerlijke dingen zeggen? Hoe om te gaan met Schriftgedeelten die je liever overslaat? Met Franciscus steekt Speelman de hand bij voorkeur in eigen boezem: “Misschien zeggen juist die dingen waar ik zo uitgesproken tegen ben veel over mijzelf. Hoe tolerant en vredelievend ben ik als het erop aankomt?”

Mooiste verhaaltje

De vele Franciscaanse verhaaltjes, dat zijn de parels uit dit boek: “Een eenvoudige broeder was gevraagd een rijk versierd altaar te bewaken. Er kwam een arme vrouw die om de liefde van God een aalmoes vroeg. De broeder greep ogenblikkelijk het met gouden ringen versierde altaarkleed en gaf de ringen aan de vrouw. Toen moest hij voor zijn overste verschijnen, die hem zo hard uitschold dat zijn stem er hees van werd. De broeder hoorde dat de stem van de overste brak, liep terstond naar de stad om een geneeskrachtige pap te halen, en zette hem deze voor. De overste verzoende zich met die broeder door samen met hem die pap op te eten.”

Reden om dit boek niet te lezen

Ik twijfel een beetje over dit boek: vind ik het nou diepe wijsheid of vind ik het gemakkelijke spirituele praatjes? Laat ik het er op houden dat het boek van allebei bevat. Soms loopt de cultuurkritiek Speelman wel erg gemakkelijk uit de pen, vooral met zo’n dubieus ‘we’: “We zijn gaan geloven dat we alles kunnen krijgen, zolang we maar geld en macht hebben”. En als het bijvoorbeeld over onderwijs gaat schroomt hij niet om goedkope wijsheden rond te strooien als ‘volgens mij leren de leerlingen zelf’ en “in het onderwijs draait het om de relatie tussen de leraar en de leerlingen”. Zo zijn er meerdere passages en analyses die de scherpte van het boek niet ten goede komen.

Reden om dit boek wel te lezen

Dicht bij de aarde leven, nederig leven, weer leren wat eenvoud is, bezitten “alsof je niet bezit”. Sperziebonen zonder poespas als tegengif tegen hysterisch foodism. Wat is het een balsem voor de ziel. Wat is het nodig dat het gepreekt wordt. En het heet gewoon christendom. Laten we ons erin onderdompelen voor het te laat is.

Eerder verschenen in de Trouw