Het korte leven en de vlammende kunst van Sylvia Plath
“Dying
Is an art, like everything else
I do it exceptionally well”
[Recensie] Een beetje poëziekenner roept nu, Sylvia Plath! Zij was de tragische dichter van onder andere de gedichtenbundel Ariel, met poëzie van de laatste maanden voor haar zelfverkozen dood. Nu, bijna zestig jaar na dato verschijnt haar ultieme biografie van de hand van de Amerikaanse Plath-kenner Heather Clark, Rode Komeet. Een kloeke biografie van meer dan duizend pagina´s, die weer nieuw licht werpt op de geniale dichter Sylvia Plath (1932-1963).
Wie nu verzucht dat meer dan duizend pagina´s wel wat veel is, vergist zich deerlijk. Want wat is dit een prachtige biografie. Alsof Clark persoonlijk aan de zijde van Plath heeft gewandeld en ons nu gedetailleerd laat meegenieten. Hoewel continu de schaduw van haar dood meereist, weet Clark vooral de genialiteit van Plath te benadrukken en belangrijker nog: haar volledige overgave aan de literatuur.
Clark kreeg inzicht in haar dagboeken, brieven en andere nieuwe bronnen. Daaruit komt een beeld naar voren van een jonge, geniale en non-conformistische vrouw, een vrouw geplaagd door depressies en onbegrip in een patriarchale ongelofelijk conformistische samenleving. Sylvia Plath werd volwassen in het naoorlogse Amerika en werd volop geconfronteerd met de Koude Oorlogs-mentaliteit. Een verstikkend conformisme en anti-links klimaat met als berucht vertegenwoordiger McCarthy.
Dat benadrukt Clark in de eerste delen van de biografie. Natuurlijk, Plath leed aan heftige depressies, maar die werden zeker versterkt door de tijd waarin zij leefde. En niet te vergeten een geestelijke gezondheidszorg die ondermaats was. De elektroshocks die Plath onderging waren gruwelijk, al helemaal voor Sylvia die diep geraakt was door de dood op de elektrische stoel van het echtpaar Rosenberg. In het laatste jaar van haar leven kwam daar ook nog eens de volstrekt ontoereikende en zelfs tegenwerkende medicatie. Het doet de vraag rijzen of ze in deze tijd niet veel beter had leren omgaan met haar demonen.
Ze was een bedrieglijk frisse Amerikaanse verschijning toen ze vertrok naar Engeland, waar ze haar echtgenoot de dichter Ted Hughes ontmoette. Een geestverwant en een man, die in die tijd vooruitstrevend was. Zijn omgang met Sylvia als gelijkwaardige dichter was eigenlijk voorbeeldig. Dat hij later een breuk veroorzaakte door een verhouding met de jongere Assia Wevill te beginnen heeft dat naar de achtergrond gedrukt.
Zeker, zijn overspel en het in de steek laten van Sylvia met twee jonge kinderen, is wellicht een laatste zetje geweest tot haar zelfmoord. Zeker in feministische kring werd hij min of meer als de moordenaar van Plath gezien. Toen ook Assia zes jaar later het hoofd in de gasoven legde werd die verdenking alleen maar sterker. Onterecht meent Clark en dat onderbouwt ze grondig.
De verhouding met haar moeder Aurelia en vader Otto beschrijft Clark uitgebreid. Vooral de relatie met haar moeder was, zo lijkt het in haar gedichten en haar enige roman De Glazen Stolp, een giftige. Toch laat Clark de lezer twijfelen. Was die verhouding wel zo slecht? Was toen destijds de psychiatrie er niet te sterk op gericht de schuld van mentale aandoeningen bij de moeder te leggen?
Zo weet Clark een biografie te schrijven, die ongelofelijk boeiend is. Het is ook een historisch boek dat een beeld schetst van de naoorlogse jaren. Misschien is het in die zin ook een waarschuwing voor de mensen nu. Want Plath zou in deze tijd ook weerstand hebben opgeroepen.
“Ik haal geweldig sensueel genot uit het zwanger zijn & het geven van borstvoeding. Maar ik moet zeggen, ik haal ook een geweldig sensueel genot uit licht & slank zijn & neuken …. Wat ik niet wil zijn is een vrouw die niet geneukt wordt. Dan word ik bitter & dwars. En dan voel ik me verloren. En ik bedoel ook niet het symbolische Amerikaanse wat-is-het, twee keer per week, recht op en neer, ‘dank je schat’,” schreef zij in een brief.
Zoiets zou je in het nog immer, of misschien wel weer, zo conformistische Amerika, niet in dank afgenomen worden en evenmin in het ‘ruimdenkende’ Nederland. Dat laat Clark helder en duidelijk zien in meer dan duizend pagina´s, die blijven boeien. Een biografe als Clark gun je alle grote dichters van deze wereld.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
