Een bijzonder fenomeen, (n)ostalgie
Heimwee naar de DDR. Het is zo’n fenomeen dat van een afstand nauwelijks valt te bevatten. Want de DDR was toch een grauw, armoedig land dat vooral goed was in het bespioneren en onderdrukken van het eigen volk? Een land dat een muur nodig had om massale leegloop te voorkomen.
[Recensie] Om erachter te komen wat de aantrekkingskracht was van de DDR, waarom er nog steeds mensen zijn die naar die tijd terugverlangen is schrijver Maxim Leo bij zijn familie te rade gegaan. Via documenten, dagboeken en gesprekken met zijn familieleden heeft hij een succesvolle poging gedaan om antwoorden te krijgen. Rode Liefde is de weerslag van zijn inspanningen.
Leo houdt het dicht bij huis. Over zichzelf heeft hij het nauwelijks. Des temeer aandacht heeft hij voor zijn ouders en zijn opa’s. De auteur is in 1970 geboren en heeft zijn jeugd doorgebracht in een verdeeld Berlijn. Het is een periode geweest waarin zijn ouders nogal wat ruzieden, waarin één van zijn opa’s steeds meer afstand nam van de rest van de familie. Het waren niet de goede omstandigheden om te proberen de achtergronden en het waarom daarvan te achterhalen. Bijna twee decennia na de val van de muur lukte dat wel.
Twee onvergelijkbare opa’s
Wat volgt is vooral de reconstructie van het leven van zijn grootvaders. Wat zij gemeen hebben is eigenlijk alleen maar de tijd waarin zij hebben geleefd. Verder verschillen zij als dag en nacht.
Opa van moederskant is Gerhard. Hij moest op jonge leeftijd Duitsland ontvluchten, want Joods. De jonge Gerhard belandde in Frankrijk en was tijdens de Tweede Wereldoorlog zeer actief in het Franse verzet. Hij heeft benauwde momenten meegemaakt, met het nodige geluk heeft hij het overleefd. Het zijn spannende verhalen. Eén van de aangrijpendste passages is die waarin deze opa met Maxim Leo een rondje Frankrijk doet en ook terecht komt op de plaats waar Gerhard ternauwernood aan de dood ontsnapte. Het is één van de weinige momenten dat hij zijn emoties de vrije loop laat.
Na de oorlog belandde hij in de DDR. Hij was bijzonder gemotiveerd om bij te dragen aan het succes van dat land. De afkeer van en de strijd tegen fascisme, één van de politieke pijlers van de DDR, het was voldoende motivatie voor hem.
Opa van vaderskant is Werner. Een heel ander persoon. Opportunist, een windvaan die ongeacht de omstandigheden voorop ging. Fervent aanhanger van het nationaal socialisme toen dat aan de macht kwam. Net zo fanatiek als communist in de DDR tijd.
Ouders met beschermengel(s)?
Beide opa’s stonden blijkbaar nogal hoog in de pikorde. Het wordt niet met zoveel woorden gezegd maar het zou zomaar kunnen zijn dat de ouders van Maxim Leo er voordeel van hebben gehad. Moeder Anna begon als journalist maar zij botste al snel met haar superieuren. Zij kwam er relatief genadig vanaf. Zelf houdt zij vol dat het komt omdat zij altijd heeft voorgewend het beste met de DDR voor te hebben. Het lijkt erop dat het niet het hele verhaal is. In wezen geldt hetzelfde voor vader Wolf, een eigenzinnig kunstenaar die ook geregeld in aanraking kwam met de Stasi. Ook in zijn geval waren er nauwelijks consequenties. Hoe dan ook: zij konden min of meer hun gang gaan en verkeerden in de veronderstelling dat het leven, lees de staat, hun genoeg te bieden had.
De droom is vervlogen. Wat rest is (n)ostalgie.
En dan valt de muur. Niet geheel onverwacht, maar wel sneller dan velen hadden voorzien. Ineens was de hoop op een nieuw Duitsland weg. Weg was de relatieve zekerheid van een overheid die voor zijn inwoners zorgde. Veel leek gratis, maar de DDR kon niet op eigen benen staan.
De droom van een ideale staat was vervlogen. De confrontatie met de rest van de wereld viel velen bitter tegen. Zo erg, dat het voor velen beter was om maar te blijven hangen in de droom en terug te verlangen naar die voorbije tijd. Tegen beter weten in, wie zal het zeggen. Maar Maxim Leo maakt in Rode liefde goed invoelbaar waarom die nostalgie er bij velen nog steeds is en vermoedelijk ook niet meer zal weggaan. Tegelijk laat hij op prachtige wijze zien tot welke conflicten dat leidt met degenen die wel in staat zijn de schaduwzijden te onderkennen. Die tegenstrijdige beleving splijt gemeenschappen, families, gezinnen.
Genuanceerd en invoelend
Maxim Leo beschrijft dat in Rode liefde met veel gevoel voor nuance. Hij is er goed in geslaagd zich in te leven in de hoofdpersonen en betoont zich in het algemeen begripvol. Hij stelt zichzelf wel vragen, bijvoorbeeld over wat zijn opa’s in de oorlog zoal hebben ge- en misdaan, maar omdat hij het fijne ervan toch niet te weten komt onthoudt hij zich van morele oordelen.
Rode liefde is een prachtige familiegeschiedenis. Tegelijk geeft het een mooi inzicht over het leven in de DDR, hoewel het met name gaat over mensen die niet al te veel last van repressie hebben gehad.
Maxim Leo is er uitstekend in geslaagd om inzichtelijk te maken wat voor velen de aantrekkingskracht is geweest van de DDR. Als je wilt weten waarom mensen naar die periode terugverlangen dan zit er maar één ding op: lees Rode liefde.
—
Eerder verschenen op jkleest
