Inspanning meer dan waard
[Recensie] Met de doordacht gecomponeerde roman Roest voegt de Poolse auteur Jakub Małecki een nieuwe stem toe aan de eigentijdse generatie Europese schrijvers. Deze roman over oorlog en het onvermogen tot communicatie vraagt heel wat van de lezer, maar geeft het in veelvoud terug.
De zeven jaar oude Szymek overnacht bij zijn grootmoeder, maar zijn ouders komen hem niet ophalen. Dat ze stierven in een auto-ongeval dringt maar langzaam tot de jongen door. Als hij hoort dat Onze-Lieve-Heer zijn ouders meenam, besluit hij om zichzelf elke avond vast te binden aan de radiator zodat die snoodaard niet ook met hem aan de haal gaat.
Permanent inwonend bij zijn oma Tośka wordt Szymek al gauw geconfronteerd met haar eigenaardigheden. Bovendien gaat de plaats waar ze wonen gebukt onder het verleden van het nabije vernietigingskamp Chełmno. De Poolse roman en de Tweede Wereldoorlog: het gaat samen zoals Gin&Tonic. Ook in Roest van Jakub Malecki speelt de wereldbrand een belangrijke rol. Quasi alle vernietigingskampen van de Nazi’s bevonden zich in door de Nazi’s geannexeerd Pools territorium en het oorlogstrauma -Polen werd verdeeld onder de Nazi’s en Sovjets- bleef decennialang onder een stolp. Pas na 1989 kon het thema zonder taboes aan bod komen.
Małecki ontrafelt het bezwaarde verleden van Tośka met een vernuftig spel met flashbacks en flashforwards waardoor de verschillende verhaallijnen telkens aangevuld worden met nieuwe informatie die inzicht verschaffen in het gedrag van de personages, die niet lijken te kunnen ontsnappen aan hun verleden. Karakteristiek voor die personages is hun onvermogen tot communicatie dat hen lijkt te verlammen. De stempel die een plek en haar verleden drukken op individuele levens is te zwaar om aan te ontsnappen. De titel ontleent het boek aan een overpeinzing van een van de personages.
“Gisteren ben ik tot bij de molen gelopen, daar ben ik blijven staan bij de plek waar die schuur is verbrand toen het oorlog was. Met die daar zijn verbrand is het misschien wel hetzelfde als met die eg waarvan alleen nog roest over is. Misschien zijn zij hier ook wel een beetje gebleven en zijn ze hier ergens nog een beetje.”
De verschillende verhaal- en tijdslijnen vergen een en ander van de lezer, maar Roest compenseert deze inspanning ruimschoots met veel psychologische diepgang, een snuifje magisch realisme en een spannend slot.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
