"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Scherzo

Zondag, 9 augustus, 2009

Geschreven door: Richard Hemker
Artikel door: Kasper Nijsen

Altijd Weer Verbaasd

In het eerste verhaal van zijn debuut voert Richard Hemker een gefaalde schrijver op, die door zijn zelfbenoemde gebrek aan een bindende visie het schrijverschap voorgoed heeft opgegeven. Hemker zelf heeft hier allerminst last van: Scherzo is een veelzijdige maar tegelijkertijd samenhangende verhalenbundel, die zijn plek binnen de Nederlandse literatuur ruimschoots verdient.

In een beheerst proza zonder enige vorm van opsmuk of verfraaiing, brengt Hemker acht korte verhalen, die zowel qua vertelstructuur als qua onderwerp wijd uiteenlopen. Zo zijn we getuige van een ontmoeting met een geheimzinnige handelsreiziger, lezen we over de moeizame relatie tussen twee tweelingbroers en volgen we de vreemde lotgevallen van een zeventiende-eeuws schilderij, op een reis die ons voert van de Vogezen tot aan Nicaragua en van het Russische Sertolov tot de Leeuwenhoekstraat in Amsterdam. Maar zoals deze geografische tocht telkens weer eindigt in Italië, zo gaat ook achter de verscheidenheid aan verhalen en karakters een aantal terugkerende thema’s schuil.

Veel van de personages houden zich bezig met de grote vragen van het leven en zoeken vergeefs naar betekenis in een wereld die weinig eenduidige antwoorden geeft. Het is op het eerste gezicht dan ook geen hoopvol beeld dat Richard Hemker schetst. ‘Een goed verhaal is, als het leven zelf, opgebouwd uit tegenspoed,’ zegt een van de vele karakters, en Hemker zelf toont zich een goed opvolger van dit advies. Tegelijkertijd zijn de plots interessant en gevarieerd genoeg om te blijven boeien, en vervallen de verhalen nooit in makkelijke sentimentaliteit over het weinig hoopgevende lot van de personages.

Een ander thema dat de verschillende verhalen in Scherzo met elkaar verbindt, is de omgang met het verleden. Het derde verhaal is passend ‘Restverwerking’ getiteld, en de meeste andere behandelen, zij het minder expliciet, gelijksoortige onderwerpen. Vooral in het openingsverhaal, dat in het laatste verhaal een vervolg krijgt, wordt dit mooi uitgewerkt. Zo zien we hoofdpersoon Seger eerst als jonge student en vervolgens later in zijn leven, en de sprong in de tijd geeft de schrijver alle gelegenheid om de noodzaak van de herinnering, maar ook van het vergeten, al vertellend vorm te geven. Bovendien benut hij hierbij de vorm van zijn debuut optimaal: de tussenkomst van de andere verhalen geeft de lezer het gevoel dat ook hij een half leven doorgemaakt heeft, en dat hij met Seger nu terugkijkt op de dag dat het allemaal begon.

Boekenkrant

De enige valkuil die de schrijver niet altijd weet te ontwijken, met name in de tweede helft van de bundel, is een te grote ambitie. Dit is bijvoorbeeld het geval in ‘Kreeften koken,’ waarin we meeleven met een bevriende groep studenten. Het verhaal bevat enkele van de meest geslaagde passages uit de bundel en ook het einde is indrukwekkend. Dwars tegen al zijn existentiële angsten in bezingt de hoofdpersoon het leven:

Laat ons juichen of desnoods schreeuwen van pijn, laat ons stemming maken en hopen dat het duurt totdat achter onze dichtgeknepen ogen het gezicht van de eeuwigheid zich opent.

Des te betreurenswaardiger is het dan ook dat ‘Kreeften koken’ als geheel uiteindelijk een te gefragmenteerde indruk achterlaat. Dit komt vooral doordat het vertelperspectief telkens wisselt tussen de verschillende vrienden en de lezer bovendien heen en weer wordt geslingerd tussen heden en verleden. Het gevolg is vooral desoriëntatie en het gevoel dat de grenzen van het korte verhaal hier niet worden verlegd, maar veeleer overschreden.

Aan het einde van de rit laat het debuut van Richard Hemker echter een overtuigende indruk achter. De terugkerende vragen over het leven en over de waarde van het herinneren voorkomen dat de bundel zelf uiteenvalt in anekdotische vertellingen en geven de verhalen één voor één doel en betekenis. Zo ontloopt Hemker het lot van zijn eerste hoofdpersoon en brengt hij, zonder de donkere kant van het leven te schuwen, uiteindelijk een hoopvolle levensvisie over. Want het antwoord op de grote vragen, zo lijkt de bundel te zeggen, wordt niet gevonden door eindeloos door te gaan met zoeken: de enige oplossing is het leven te accepteren zoals het is en de herinnering los te laten. Of, zoals één van de personages het verwoordt: ‘We moeten vergeten wat we hebben gezien en meegemaakt, zodat we altijd weer verbaasd zijn.’ Met Scherzo heeft de Nederlandse literatuur er een stem bij, en die is het waard gehoord te worden.

Verscheen eerder op Recensieweb


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.