Autonoom zijn of worden
[Recensie] Hoeveel toepasselijker was De Beauvoir worden geweest als Nederlandse titel van de biografie die Kate Kirkpatrick over Simone de Beauvoir schreef. Die biografie heet in het Engels Becoming Beauvoir: a Life en van dat worden – toch een essentieel aspect bij Simone de Beauvoir, en daarmee ook in de biografie van Kate Kirkpatrick – blijft in de titel van de Nederlandse vertaling niets over. Die luidt Simone de Beauvoir: een leven.
“Dit boek is gewijd aan de vraag hoe De Beauvoir zelf is geworden wie zij werd”, schrijft Kate Kirkpatrick in het inleidende voorwoord, waarbij zij met ‘De Beauvoir’ zowel de mens als de filosoof bedoelt. Er is volgens Kate Kirkpatrick, filosoof en deskundig als het gaat om Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre, alle reden om leven en werk van Simone de Beauvoir opnieuw onder de loep te nemen. Nieuwe bronnen werpen nieuw licht op de intenties van Simone de Beauvoir zelf en wellicht is het mogelijk om met wat zij toen vond en waar zij voor stond iets te zeggen over de hedendaagse samenleving.
Sartre versus De Beauvoir
Het gaat Kate Kirkpatrick deels om het corrigeren van het beeld dat in de loop der jaren van Simone de Beauvoir is ontstaan. Doordat de namen van Simone de Beauvoir en Jean-Paul Sartre (bijna) altijd in één adem genoemd worden, en de m/v-verhoudingen nog altijd uit balans zijn, is de filosofie van Simone de Beauvoir onderbelicht gebleven. Onterecht wordt zij vaak gezien als denker in de slipstream van Sartre, terwijl zij – blijkt bijvoorbeeld uit haar dagboeken – aandrager van ideeën was. Ideeën die zij al heel jong formuleerde.
Weliswaar was voor beiden het existentialisme het vertrekpunt van hun denken, maar waar bij Sartre de nadruk lag op het intellectuele en ideologische wilde De Beauvoir niet alleen een denkend leven leiden (een verlangen dat ze al op jonge leeftijd uitte), maar zocht ze ook naar de praktische toepasbaarheid van existentialistische uitgangspunten over de (keuze)vrijheid van de mens, als subject versus object en ideeën over bijvoorbeeld kwade trouw, waarbij het ethische, wederkerigheid en het op afzonderlijke individuen toesnijden van ideeën voor haar belangrijke aspecten waren. Eerder dan Sartre – hoewel zij zich beiden lang afzijdig hielden van de politiek – besteedde De Beauvoir in haar werk aandacht aan actuele kwesties.
Waar Sartre theoretiseerde, verpakte De Beauvoir haar ideeën in verhalen. Sartre was de filosoof, zichzelf zag ze primair als literair schrijver.
De Beauvoir versus De Beauvoir
Kate Kirkpatrick constateert een discrepantie tussen de concrete filosofische prestaties van Simone de Beauvoir en de symboolfunctie die ze kreeg als voorvechtster van het idee dat het mogelijk was om ondanks conventies en vooroordelen iemand te worden enerzijds en het relativeren van haar eigen rol en bijdragen anderzijds.
Op de vraag waarom De Beauvoir dat zo consequent deed geeft Kate Kirkpatrick geen sluitend antwoord. Wel signaleert ze dat De Beauvoir ook op andere terreinen geen volledige openheid van zaken geeft.
Waar het de aard en ongelijkwaardigheid van haar relaties betreft – naast haar ‘noodzakelijke liefde’ Sartre onderhield De Beauvoir tal van ‘toevallige liefdesverhoudingen’ met mannen en vrouwen – is zij minder open dan wellicht verwacht mag worden op basis van het pact dat ze met Sartre sloot en de waarden die zij zegt uit te dragen.
Een tweede onderwerp – en daar zoomt Kate Kirkpatrick langdurig op in – is de representatie van het leven van Simone de Beauvoir in haar (literaire) werk. De Beauvoir schreef filosofische werken, romans en memoires. Nu Kirkpatrick kan beschikken over nieuwe bronnen – waaronder de dagboeken en brieven die sinds de dood van De Beauvoir gepubliceerd werden – is het mogelijk om na te gaan in hoeverre sprake is van het niet synchroon lopen van autobiografie en memoires. Kirkpatrick trekt daaruit conclusies . De Beauvoir bewaakte haar imago en was zich er waarschijnlijk terdege van bewust dat haar handelen niet volledig in overeenstemming was met de filosofische en morele uitgangspunten die zij predikte.
Autonomie
Ook het maken van keuzes waarmee zij de beeldvorming en haar publieke imago beïnvloedde, getuigt van de autonomie die De Beauvoir volgens Kirkpatrick eigen was. En dat terwijl ze haar leven toch begon als ‘plichtsgetrouwe dochter’. De chronologie van het leven van Simone de Beauvoir ontbreekt in de biografie van Kate Kirkpatrick niet. Dat leven begon in een redelijk welgestelde omgeving, maar De Beauvoir kende ook economische en emotionele armoede. Ze ontworstelde zich al relatief jong aan beperkingen en verplichtingen waar zij als katholiek meisje aan blootgesteld was, maar het verlangen naar betekenis en verlossing liet haar nooit meer los. Denken en schrijven zullen haar leven blijvend bepalen. De keuzes die ze op jonge leeftijd maakt, zal ze haar hele leven lang trouw blijven.
Mea culpa?
Het zelf en de relatie tot de ander loopt als een rode draad door het denken van De Beauvoir. Naarmate De Beauvoir ouder wordt – en haar status en invloed groter – mengt zij zich nadrukkelijker in maatschappelijke kwesties; ze wordt activistischer en ontkent ook niet langer een feministische inslag te hebben. Ze reflecteert ze op haar eigen tekortkomingen; stelt Sartre kritische vragen over zijn handel en wandel en maakte korte metten met mensen – intimi die tot de Sartre-familie behoorden – die meer van de werkelijkheid prijs willen geven dan haar lief was.
Terecht vraag Kate Kirkpatrick zich echter af waarom De Beauvoir ook in de laatste fase van haar leven geen volledige openheid van zaken geeft. Ze beantwoordt de vraag met het noemen van opties en de lezer moet vervolgens maar uitmaken wat de meest plausibele verklaring is.
Toegevoegde waarde
De vraag is of Kate Kirkpatrick optimaal gebruik gemaakt heeft van de extra bronnen waarover zij kon beschikken. Het meest nadrukkelijk gebruikt ze de dagboeken en brieven om een correctie aan te brengen op de memoires, maar het is de vraag of het niet of onvolledig vermelden van feiten en gebeurtenissen in memoires gezien kan worden als het moedwillig om de tuin leiden van lezers.
Toch sijpelt in Kirkpatricks versie van De Beauvoirs leven tussen de regels ook de kwetsbaarheid en het menselijke door die besloten liggen in wat De Beauvoir in dagboeken en brieven optekende zonder dat het de bedoeling was dat de buitenwacht daar voor haar dood kennis van nam.
Maar het belangrijkste is dat Kate Kirkpatrick de nieuwe informatie gebruikt om het beeld van Simone de Beauvoir te kantelen door de nadruk te leggen op haar bijdrage aan de existentialistische filosofie.
‘Worden’
Het leven was volgens De Beauvoir een ‘eeuwig worden’. Het ‘worden’ dat zo duidelijk spreekt uit de originele titel Becoming Beauvoir: a Life is dus een continu proces. De door Kirkpatrick in haar inleiding gestelde vraag hoe De Beauvoir geworden is wie ze werd, suggereert dat er aanwijsbare momenten zouden zijn die voor een omslag zorgden. Maar het ‘worden’ waar hier sprake van is, vraagt om het steeds opnieuw maken van keuzes. Kirkpatrick laat zien dat De Beauvoir die niet altijd even weloverwogen maakte, dat ook zij zich – ondanks haar kijk op het leven – liet meeslepen door omstandigheden. Zo bekeken is Simone de Beauvoir: een leven zo’n gekke titel nog niet. Want Kate Kirkpatrick beschreef het hele leven van De Beauvoir en integreerde informatie waarover haar voorgangers nog niet konden beschikken in het grote geheel. Daardoor komt de nadruk te liggen op de autonomie van de denker en schrijver die Simone de Beauvoir bijna haar hele leven geweest is.
—
Eerder verschenen op Hanta
