Een geschiedenis
[Recensie] Dit rijk geïllustreerde boek Slavernij verscheen in 2013 bij de tentoonstelling Slavernij verbeeld en is geschreven door Dirk J Tang, gastconservator bij het Allard Pierson museum van de Universiteit van Amsterdam.
Waarschijnlijk gezien de toenemende actualiteit is er nu een herziene editie verschenen. In de week dat ik dit boek las, was die actualiteit er zelfs volop. Burgemeester Halsema van Amsterdam bood namens de stad op de Keti Koti dag (herdenking van de slavernij) excuses aan voor de betrokkenheid van Amsterdam bij slavenhandel en de stad Utrecht kondigde een onderzoek aan naar de relatie tussen stadsbestuur en bestuurders van de VOC en WIC.
Slavernij wordt gedefinieerd als de “meest absolute vorm van onvrijwillige arbeid”. Dat lijkt een simpel klinkende definitie die zijn menselijke diepte pas prijsgeeft wanneer je je vanuit die woorden gaat verdiepen in de geschiedenis en dan met name stilstaat bij de mensen die dit moesten ondergaan.
Slavernij begint met een heldere historische terugblik die tot ver voor onze jaartelling teruggaat want in de oudheid – Babylonië, Griekenland, Romeinse rijk – kwam slavernij al voor. Een opmerkelijk feit is dat ook kloosters in de middeleeuwen gebruik maakten van slaven en dat laat zien hoe vanzelfsprekend dit toen was, ook binnen de christelijke wereld. Ook Hugo de Groot spreekt in zijn juridische verhandeling ‘Over het recht van oorlog en vrede’ in 1625 over de legaliteit dat een mens tot slaaf kan worden gemaakt, al is hij van nature vrij.
Naar schatting omvat de slavenhandel in totaal zo’n 11 miljoen mensen; het Nederlandse aandeel bedraagt 600.000 mensen. Voor de VOC (Verenigde Oostindische Compagnie) en de WIC (West Indische Compagnie) was slavenhandel een deel van de ‘producten’ die zij verhandelden.
Het boek beschrijft de relatie tot Afrika, waar de meeste slaven vandaan kwamen, de organisatie van de handel, het brandmerk waarvan een afbeelding is opgenomen, en de overtocht waarbij een behoorlijk aantal mensen omkwam.
De afschaffing van de slavernij vond in de loop van de 19e eeuw plaats waarbij opvalt dat deze voor Nederland in fasen verloopt. In 1814 kondigde Willem I een verbod op slavenhandel af maar deze werd pas in 1838 afgeschaft en gold toen nog niet voor de Nederlandse koloniën. Die moesten nog enkele tientallen jaren voordat ook daar de slavernij tot het verleden behoorde.
Het boek is zoals gezegd rond een tentoonstelling geschreven maar vormt wel een doorlopend achtergrondverhaal. Volgens de ondertitel is het “een geschiedenis”. Uit tal van andere recent verschenen boeken blijkt dat dé geschiedenis nog vele andere feiten bevat en niet zomaar in één boek kan worden samengevat. Het blijkt een impressie van een facet uit onze geschiedenis dat dermate omvangrijk en soms ook wel ingewikkelder is dan in de huidige discussie soms naar voren komt.
Dit boek is een zeer toegankelijke introductie om een beeld te krijgen van iets dat vroeger voor de meeste mensen de gewoonste zaak van der wereld was terwijl het nu even normaal is om ons daartegen af te zetten en excuses te maken. Menselijke inzichten en normen veranderen en dat is wat de slavernij aangaat maar goed ook.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
