Huwelijksproblematiek in Mali
In een roman die geschreven is door een hervormd predikant en verschijnt bij een christelijke uitgeverij, verwacht je op zijn minst een stevige evangelische boodschap. Maar dat blijkt niet het geval in Sneeuw in Afrika, de debuutroman van Frans Willem Verbaas, winnaar van de ND Verhalenwedstrijd 2005.
Thomas Masmeijer reist samen met zijn vrouw Lizette naar Mali om daar hun vakantie door te brengen bij een bevriend stel. Ze hopen tijdens de reis eindelijk weer eens tijd voor elkaar te hebben want Thomas is voor zijn werk als antiquair vaak van huis. De twee hebben echter nog nauwelijks voet op Afrikaanse bodem gezet als Thomas een telefoontje krijgt met de mededeling dat zijn kostbare collectie Zilverdistels uit de winkel is gestolen. Langzaam wordt meer duidelijk over het verleden van Thomas en zijn vrouw, en wanneer de ware toedracht van de diefstal aan het licht komt openbaart zich eindelijk de huwelijkscrisis die het echtpaar al jaren onderdrukt had.
Verbaas, die zelf een deel van zijn leven doorbracht in Mali, doet in deze roman een poging een aantal uiteenlopende onderwerpen te verbinden en slaagt daar redelijk in. Tegelijkertijd geeft hij een kritische kijk op de scheefgegroeide verhoudingen in het Afrikaanse land. Dat Verbaas een geëngageerd schrijver is, bleek al uit zijn non-fictieboek Er is thans geen grond dat in 2005 verscheen en waarin hij de verharding van het Nederlandse asielbeleid aan de orde stelt. In Sneeuw in Afrika schetst hij een negatief beeld van de elitaire gemeenschap van Nederlanders in Mali aan de hand van ambassademedewerker Leo, die niet zozeer uit idealisme maar puur uit winstbejag aan het werk is in Afrika en regelmatig de rijke Europeaan uithangt in de straten van Bamako. De auteur verbindt dat gegeven met de problematiek van ontwikkelingshulp, het dagelijks leven in Mali en – als rode draad – de huwelijksproblemen van Thomas en Lizette.
Thomas staat in het middelpunt van deze ingewikkelde verhoudingen. Hij observeert de samenleving waarin hij terecht is gekomen en denkt ondertussen na over de relatie met zijn vrouw. Wanneer hij uiteindelijk de onomkeerbaarheid inziet van de gebeurtenissen uit het verleden, vindt hij rust en troost in gedichten van Willem Barnard en in de serene stilte tijdens kerkdiensten. Maar hoewel hij zich in zijn bangste uren uiteindelijk wel tot God wendt, is van een bekering geen sprake.
Het christelijke aspect uit zich in deze roman voornamelijk in het vermijden van krachttermen en, bovenal, seksualiteit. Misschien is het goed om in dat licht eens een ander geluid te laten horen in de discussie over al dan niet overbodige seksscènes in de Nederlandse literatuur. Zo’n scène kan namelijk ook gewoonweg een functie hebben, en in de gespannen situatie tussen Thomas en Lizette waarin zij elkaar aan de ene kant afstoten maar zich aan de andere kant aan elkaar vastklampen om hun huwelijk niet verloren te laten gaan, was dat op zijn plaats geweest. Maar nee, zelfs als de twee elkaar door plotseling lichtuitval moeten bijlichten in de douche, er van enige opwinding sprake is en ze daarna naakt naast elkaar in bed liggen, blijft de seksualiteit achterwege. ‘Zuchtend draaide hij zich op zijn ander zij, met zijn rug naar Lizette.’
Verbaas onderscheidt zich verder allerminst door zijn stijl, die nogal zakelijk is. Dialogen doen vaak onnatuurlijk aan: ‘(…) we kunnen woensdag gewoon naar Djenné gaan. Ik verheug me er enorm op.’ Ook zijn metaforen blinken niet uit in creativiteit: ‘(…) had de hartstocht zich aan hem opgedrongen als een onstuitbaar onkruid.’ Maar het grootste minpunt van deze roman is de schematische uitwerking ervan. De opbouw van het verhaal komt er namelijk op neer dat wanneer de vraag wordt beantwoord wie de Zilverdistels heeft gestolen, er direct een nieuwe spanningsboog ontstaat; de vraag of het huwelijk van Thomas en Lizette bestand is tegen de ontstane crisis. Aan het einde van het verhaal ontwikkelt zich vervolgens nóg een spanningsboog. Verbaas houdt zo de aandacht van zijn lezer weliswaar tot aan de verrassende ontknoping vast, maar het is jammer dat de opgebouwde spanning rechtstreeks uit een zorgvuldig aangehouden romanschema afkomstig lijkt te zijn.
Door dat ‘trucje’ van de auteur bleef ik na het lezen met een onvoldaan gevoel achter. De thema’s die Verbaas in zijn werk terug laat komen en de prettige leesbaarheid van zijn roman doen vermoeden dat er in de toekomst nog iets moois van zijn hand zou kunnen verschijnen, maar Sneeuw in Afrika is vooralsnog van middelmatige kwaliteit.
