Op zoek naar een betere wereld
[Recensie] Spiritualiteit en ‘zachte krachten’ gaan heel goed samen, vindt theoloog Jurjen Wiersma. Ze staan tegenover de machten van de harde werkelijkheid. Hij is een groot voorstander van het ondergaan van een pelgrimstocht op zoek naar een betere wereld.
De titel van het nieuwste boek van Jurjen Wiersma, emeritus-hoogleraar ethiek aan de protestantse theologische faculteit in Brussel, is bevrijdingstheologie. In dit nogal essayistisch geschreven boek gaat Wiersma verder in op wat hij noemt ‘nieuwe weerbaarheid’. Verrassend nieuw is het niet wat Wiersma allemaal naar voren brengt, wel actualiseert hij de politieke constellaties in de wereld met de onderlinge spanningen tussen China en de Verenigde Staten én de rol die Europa op het wereldtoneel volgens hem nog te weinig speelt.
Wiersma hanteert steeds het Engelstalige begrip soft power, misschien omdat de aanduiding ‘zachte krachten’ voor hem te soft is? In ieder geval is soft power voor hem: alternatieve machtsvorming, oftewel het vermogen om met compassie en ontferming te worden bewogen en op de bres te staan voor kwetsbare personen. Bijpassende termen voor Wiersma zijn daarbij woorden als rechtvaardigheid, goedheid, medeleven, zorgzaamheid, delen, lachen, vreugde en verzoening.
Pelgrimeren is voor de ethicus een centraal gegeven. Zoals Abraham op weg ging naar het onbekende land en mensen als Gandhi en Martin Luther King ook zochten naar een betere toekomst, vindt hij allerlei mensen die het aandurven nieuwe wegen in te slaan op zijn weg. Hij spreekt van de ‘religie van de ommekeer’ als remedie tegen de dolle carrousel van winnen en verliezen: mensen kunnen moed vatten, nieuwe landschappen verkennen en zich engageren.
Pelgrimage
Met instemming verwijst Wiersma naar de door de Wereldraad van Kerken in 2013 ingezette ‘Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede’. Een project van de Wereldraad dat dit jaar afloopt. ‘Het is onze taak de hoop op een betere, menswaardige wereld te versterken’, zo schrijft de Wereldraad nog in 2018.
Als voorbeeld van mensen die het aandurven op weg te gaan wijst Wiersma op nieuwe kloosterinitiatieven, waarbij het concept van het in Fryslân bekende project Nijkleaster bij hem bewondering afdwingt. In navolging van het Schotse klooster Iona, dat intussen veel mensen binnen en buiten de kerk inspireert, wil ook het Friese initiatief nieuwe wegen voor het christendom in kaart brengen.
Wiersma staat in een apart hoofdstuk over het ontwikkelen van een geweten uitgebreid stil bij de levenservaringen van mensen als de theoloog van het verzet Dietrich Bonhoeffer en de politicus Michael Gorbatsjov. En in een hoofdstuk over macht hekelt hij nieuwe leiders als Orbán (Hongarije) en Kaczynski (Polen); hij noemt ze kleptocraten en zakkenvullers. Donald Trump komt natuurlijk langs, ook al was de schrijver bij het uitkomen van het boek nog niet bekend met de verkiezing van Joe Biden. Maar Trumps geest waart nog altijd stevig rond in het Amerika van nu.
Bij het ontwikkelen van de zachte krachten komt Wiersma uit op het belang van mensenrechten en op wat hij noemt het door de oudtestamentische profeten geïnspireerde ‘politiek pastoraat’. Als voorbeeld noemt hij de goedgekeurde asielaanvraag voor het gezin Tamrazyan, dat in de Haagse Bethelkerk was ondergedoken.
Wiersma’s pleidooi loopt uit op de aanbeveling aan ouderen om te luisteren naar de stem van jongeren, scholieren, klimaatpelgrims en hun sympathisanten. Het frisse, hoopvolle en moedige handelen moet op gepaste wijze beaamd worden, vindt hij. Of zoals Wiersma het graag zou zien, ‘dat de nieuwe generaties met een onbevangen attitude en creatieve instelling zachte machten zaaien en oogsten’.
—
Eerder verschenen in Friesch Dagblad
