Shakespeareaanse liefde
[Recensie] Tijdens de DLVAlive avond in maart over Notendop van Ian McEwan was dichter en Shakespeare-vertaler Bas Belleman te gast. Belleman vertelde met veel enthousiasme over William Shakespeare en vooral over diens sonnetten. Belleman is bezig met het vertalen van alle 154 sonnetten van Shakespeare, een meerjarenproject. Een deel van deze vertaling, de laatste 28 sonnetten gewijd aan een mysterieuze geliefde van Shakespeare, verschenen al in 2012 onder de naam Sonnetten voor de Donkere Dame. Het is een prachtig verzorgd boekje geworden met een uitgebreide inleiding en annotatie, een mooie inleiding op het lezen van gedichten in het algemeen en Shakespeare in het bijzonder.
De sonnetten maken grote indruk. Taalkunstenaar Shakespeare heeft alle registers open gezet om zijn liefde te tonen. Het zijn heftige, haast extreme, gedichten, over een nietsontziende liefde, die niets en niemand sparen. De in de ik-persoon dichtende Shakespeare is verliefd, geil, trouw, ontrouw, stapelgek, horendol. Hij bedriegt en liegt en wordt bedrogen en belogen. Hij cirkelt om de dame heen, een spel van aantrekken en afstoten, een onmogelijke liefde: “Kill me outright with looks, and rid my pain”.
Belleman vertelt in zijn inleiding dat over de achtergrond van de sonnetten nog maar steeds weinig bekend is. Over wie de sonnetten nu precies gaan, of de dame in kwestie wel zwart is of alleen maar geschminkt was, of het überhaupt wel een vrouw was en niet misschien een man, allemaal onduidelijk. In de tijd van Shakespeare speelden geschminkte mannen de vrouwenrollen in het toneel en was travestie een professie op zich.
Belleman somt de interpretaties van de Sonnetten van grote Shakespeare-kenners op, maar eigenlijk is het voor hem zelf allemaal bijzaak. Voor Belleman gaat het om een aantal prachtige liefdesgedichten, vol van aanbidding en lyriek, maar ook vol dubbelzinnigheden en humor. Belleman schrijft in de inleiding: “Het zou kunnen dat ik de sonnetten met mijn opmerkingen vervals. […] Als je Shakespeare leest en vooral zijn sonnetten, dan lijkt het wel of je in zijn ziel duikt en van niemand de hartstocht zo goed kent als van hem. Maar welke ravage die hartstocht in zijn leven heeft aangericht, weten we niet.”
Er is met ongelofelijk veel plezier aan dit boek gewerkt. Dat zie je aan de inleiding, dat zie je aan de annotatie van de gedichten en dat zie je aan de vertalingen zelf. Een paar mooie vondsten.
Sonnet 130 gaat over perfecte vrouwen in gedichten. Volgens Shakespeare kan de donkere dame niet aan deze vrouwen tippen, maar toch houdt Shakespeare van haar het meest. Het eindigt:
“And yet, by heaven, I Think my love as rare
As any she belied with false compare”
Belleman vertaalt het als:
“En toch, mijn hemel, mijn lief kan meer bekoren
Dan al die vrouwen vervalst in metaforen”
Of in sonnet 152 als Shakespeare dicht over het bedrog in de liefde:
“In loving thee thou know’st I am forsworn,
But thou art twice forsworn to me love swearing,
In act thy bed-vow broke and new faith torn,
In vowing new hate after new love bearing;
But why of two oaths’ breach do I accuse thee,
When I break twenty? I am perjured most,
For all my vows are oaths but to misuse thee
And all my honest faith in thee is lost”
Wordt bij Belleman:
“Je weet wie ik bedrieg door van jou te houden,
Maar jij bedriegt dubbelop: mij de liefde verklaard,
Breek jij je bedgelofte en scheurt nieuw vertrouwen,
Zweert nieuwe haat, uit nieuwe liefde gebaard.
Maar waarom verwijt ik jou tweemaal je woord te ontduiken
Als ik wel twintig keer duik? Ik lieg te gauw
En al mijn geloften zwoer ik om jou te misbruiken
En heel mijn goed vertrouwen verlies ik in jou.”
Ik kijk uit naar de vertaling van de complete sonnetten. Ik koop dan het boek, neem de trein naar Haarlem, vraag een handtekening aan Belleman en maak een diepe buiging.
—
Voor het eerste gepubliceerd op De Leesclub van Alle
