"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Sontag, leven en werk

Dinsdag, 3 december, 2019

Geschreven door: Benjamin Moser
Artikel door: Nico Hylkema

Ze was het progressieve geweten van de Verenigde Staten van de vorige eeuw. Een vat vol tegenstrijdigheden, zo blijkt uit Sontag, leven en werk de biografie door Benjamin Moser. Susan Sontag (1933-2004), de schrijver en intellectueel die decennialang ook aan deze kant van de Atlantische Oceaan invloedrijk was.

[Recensie] Auteur Benjamin Moser heeft zijn naam als biograaf gevestigd met een prachtige biografie van de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector. Mosers Sontag doet daar niet voor onder. Hij leest als een roman, waarvan je de plot kent maar de opbouw dusdanig is dat de spanning blijft. Moser put uit een schat aan privé-informatie waaronder haar dagboeken en gesprekken met honderden mensen die haar na zijn geweest. Zo is een eerlijk, zeker niet kritiekloos portret ontstaan van een van de meest invloedrijke intellectuelen van de Verenigde Staten.

Dochter van een vroeg overleden Joodse zakenman, die zijn fortuin deels in China verwierf en een beeldschone maar alcoholische moeder. Voor iemand die later vooral bekend zou worden vanwege de vaak boude stellingen, rijst uit deze biografie een vrouw die getekend is door haar onzekerheid. Uit haar dagboeken blijkt dat ze worstelde met zichzelf en zeker met haar seksuele oriëntatie. Daarop creëerde ze een ´Susan´ tegenover ´Sontag´, een persoon die continu bezig was zichzelf opnieuw uit te vinden.

Ondanks de onzekerheid stond voor de jonge Susan een ding vast: ze zou beroemd worden. En dat is zonder meer gelukt. Al op jonge leeftijd verslond ze vooral Europese literatuur in aantallen boeken waar volwassenen een punt aan konden zuigen. Ze imponeerde later dan ook mede door haar eruditie. Na haar eerste essays, vooral dat over fotografie, verwierf ze al snel naam als intellectueel.

Pf

Haar uiterlijk werkte in haar voordeel. Overal werd haar schoonheid geprezen. De donkerharige vrouw met felle ogen en licht gekleurde huid maakte alleen al daardoor indruk. De combinatie met haar belezenheid en intelligentie maakte haar geliefd en gevreesd. Zowel mannen als vrouwen vielen voor haar.

Merkwaardig genoeg bleef Sontag tot haar dood volhouden dat ze een heteroseksuele vrouw was. Voor haar naasten was al te duidelijk dat ze in ieder geval biseksueel was. Op heel jonge leeftijd trouwde ze met de hoogleraar Philip Rieff met wie ze een zoon, David, kreeg.

Het was een huwelijk dat geen lang leven beschoren was. Wel ontstond er de controverse over de biografie van Freud die onder zijn naam verscheen, waarvan Susan volhield dat zij hem had geschreven. Bij haar scheiding had ze evenwel toegestemd in Philip als schrijver, om de voogdij over David te krijgen. Rieff plaatste later Susan naam als co-auteur op een nieuwe editie van het boek.

Suzans roem groeide met de invloedrijke essays over fotografie, camp, porno. Toch bleef ze werken aan romans, waarmee ze veel minder succesvol was. Met haar stellingname in zaken als de oorlog in Vietnam werd ze het linkse geweten van de VS. Ze kon flink uitglijden op deze onderwerpen en toch invloedrijk en gewaardeerd blijven. Haar sympathie voor het communisme overleefde de vriendschap met schrijvers uit Oostbloklanden niet en op latere leeftijd noemde ze zichzelf links liberaal.

Het portret van Moser verhult de lelijker karaktertrekken van Susan niet. Uitgebreid komt haar gebrek aan empathie aan de orde, waar zo´n beetje al haar liefdes op stranden. Maar ook haar verwaarlozing van het lichamelijke ten bate van het geestelijke. Toch groeide haar faam, mede dankzij haar omgang met onder anderen Jackie Kennedy en Andy Warhol. Hierdoor werd ze zelf een van de groten.

Ze had verhoudingen met een reeks van veelal bekende vrouwen. De fotografe Annie Leibovitz was de laatste in deze reeks. Tot haar dood bleef ze trouw. Met Annie was ze in Bosnië waar ze grote indruk maakte met het regisseren van het toneelstuk Wachten op Godot van Samuel Becket te midden van rondvliegende kogels en granaten. Het werd haar meest glorierijke missie.

Twee keer overleefde ze kanker, waaraan het essay Ziekte als metafoor te danken is. De derde keer overleefde ze leukemie ten gevolge van de tweede chemobehandeling niet. Mosers beschrijving van haar laatste dagen is hard maar eerlijk. Toch is ze nog altijd invloedrijk en resten haar kijk op fotografie, taal en metaforen nog altijd als bakens van wat echt intellect vermag. Moser heeft na Clarice Lispector met Sontag een tweede monument voor een invloedrijke vrouw geproduceerd.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: