Het belang van het oprecht spijtbetuigen
[Recensie] De kern van effectief leiderschap is de moed om je te verontschuldigen, zo stelt de psychotherapeute Harriet Lerner ter afsluiting van haar boeiende studie Sorry hoor. Dit geldt haar inziens sowieso voor relaties die er toe doen, zoals die tussen partners, ouders en kinderen, broers en zussen onderling, vrienden. Gelijk heeft ze.
Wat belangrijker is dan het zich verontschuldigen valt nauwelijks voor te stellen, concludeert Lerner in de afsluitende zin van haar boek. Er blijken vele bladzijden gewijd te kunnen worden aan het tekenen wat er eigenlijk allemaal komt kijken bij het oprecht spijt betuigen. Het wordt stapsgewijs heel duidelijk dat het belang van het zich oprecht verontschuldigen nauwelijks overschat kan worden. De wijsheid en helderheid om dit naar behoren te doen, is meer dan eens een enorme inspanning. Het verlangen dat een ander zich naar jou waarlijk verontschuldigt, kan evenzo heftig zijn. De uitwerking van het een en ander kent vele haken en ogen. Vandaar die eindzin. Zich waarachtig verontschuldigen blijkt een opgave van jewelste.
We blijken slecht in staat om daadwerkelijk bij onszelf te onderkennen dat we fout zaten en nog moeilijker blijkt het om dit toe te geven. We hebben een scala aan schijnverontschuldigingen, waarmee Lerner haar boek opent en ons zodoende direct al een spiegel voorhoudt. Goed om kennis te nemen van “manieren om een verontschuldiging te verknallen” en van “slappe, hoogdravende en ronduit relatatieruïnerende excuses”. We gebruiken ze allemaal: die verontschuldigingen waarbij we nog in dezelfde zin aangeven, dat we er eigenlijk niets aan kunnen doen dat we hebben gedaan wat we deden: “Maar wat wil je ook, als je weet dat [vul maar iets ter verontschuldiging in].” We rechtvaardigen als het even kan onze misstap. Die rechtvaardiging wil vervolgens ook nog wel eens gepaard gaan met een zekere loftuiting aan het eigen adres: “Iemand moest je toch eens vertellen dat [vul maar in]”. Schouderklop voor jezelf, want je schoffeerde de ander voor zijn/haar eigen bestwil.
Het is goed om je te realiseren – en niet meer te vergeten – dat er tal van zinnetjes zijn die ogen als een (oprechte) verontschuldiging maar dit absoluut niet zijn. Sterker nog, ze leggen de verantwoordelijkheid voor de eigen misstap geheel bij de ander: Het spijt me ‘dat je er zo over denkt’ / ‘dat je dat zo hebt ervaren’ / ‘dat je dat zo hebt gevoeld’. Het tekortschieten bij verontschuldigingen komen we ongetwijfeld niet alleen tegen in de privésfeer. Juist daarbuiten, in de werk-, publieke en politieke omgeving, wemelt het van de verontschuldigingen waarbij ‘spijt’ onoprecht en zodoende juist vernederend is. De verantwoordelijkheid ontbreekt en de schuld wordt feitelijk het slachtoffer in de schoot geworpen. Lerner weet dit ons in te wrijven zonder de lezer zelf te kleineren of iets te verwijten. Dit krijgt zij voor elkaar door een prettig verhalende stijl van schrijven en door in het hele boek ervaringen – inclusief persoonlijke misstappen – te verwerken van zichzelf en van cliënten.
Op onderhoudende wijze neemt Lerner ons mee langs de valkuilen van het zich verontschuldigen en aanverwante zaken als ‘wrok’, ‘wraak’, ‘verzoening’, ‘vergeven’ en ‘genoegdoening’. Ze weet goed invoelbaar te maken wat schaamte doet met ons bij het beledigen of, ernstiger, vernederen. Evenzo helder is zij over de moeite die het kost om zich te verontschuldigen en om vervolgens het eigen gedrag bij te stellen. We mogen een spreekwoord hebben, dat zegt ‘beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald’. In de praktijk van alledag blijkt dit geen gemakkelijk handelen.
Lerner is realistisch in haar handreikingen voor de lezers. Ze verlangt van ons geen heldendaden en maakt van ons geen heiligen. Voor haar ben je niet “een minder liefdevol of onvolmaakt mens als er bepaalde dingen zijn die je niet vergeeft en bepaalde mensen die je liever niet ziet”. Integendeel, kijk eens met een frisse blik naar jezelf: “Misschien ben je zelfs wel een sterker of moediger mens als je in het vervolg nog een restje woede koestert”. We mogen ons anders wensen, maar er zijn en blijven van die horken die je pijn doen en het verdommen om zich te verontschuldigen, die empathie en wroeging ontberen.
Met Sorry hoor; Hoe oprechte excuses je relaties kunnen veranderen schreef Lerner een zegenrijk boek. De inhoud ervan wordt overigens beter gedekt door de oorspronkelijk Engelse titel: Why won’t you apologize? Healing big betrayals and everydag hurts. Het boek is een pittige zoektocht naar die helende kracht die door ‘relaties’ dagelijks wordt ondermijnd.
—
Eerder verschenen op ManagementBoek
